Məhəmməd Talıblı: «Ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, gəlir deklorasiyası tətbiq edilmədən maliyyə amnistiyası effektiv olmur»
Azərbaycanda maliyyə amnistiyası ilə bağlı xüsusi qərar layihəsinin hazırlanması istiqamətində iş aparıldığı deyilsə də, hökumət amnistiyanın nədən ibarət olacağı, kimə şamil olunacağı və necə tətbiq ediləcəyi barədə heç bir məlumat verməyib.
Əslində maliyyə amnistiyası hansı formada olmalıdır və kimlərə şamil olunmalıdır?
Azərbaycanda sahibləri bəlli, yəni oliqarx-məmurlara məxsus olan böyük holdinqlər var. Ölkədən çıxarılan vəsaitlər, offşor zonalarında şirkətlər, eyni zamanda məmurların və hakim ailənin xaricdəki mülkləri barədə dəfələrlə məlumatlar yayılıb və bütün bunlar rəsmilər tərəfindən təkzib olunmayıb. Maliyyə amnistiyası olacağı təqdirdə bu mülklərin və vəsaitlərin aqibəti necə olacaq? Onların sahiblərinin dövlət büdcəsi hesabına əldə etdikləri vəsaitlərə amnistiya tətbiq edilməlidirmi?
Iqtisadi Təhlil Institutunun idarə heyətinin rəhbəri Məhəmməd Talıblı hesab edir ki, maliyyə amnistiyasının rəğbətlə qarşılanması ictimai zəminin olmasından və onun ədalətli şərtlərlə aparılmasından asılıdır. Adətən maliyyə amnistiyası sistem transformasiyasına məruz qalmış ölkələrə aid təcrübədir. Yəni illərlə gərgin zəhmət hesabına gəlir və ya sərvət əldə etmiş vətəndaşın onun leqallaşdırmaq imkanını ona dövlət və ya siyasi sistem tanımayıb. Ölkənin elitası düşünür ki, indi belə addımın atılması cəmiyyətdə sosial sülhü təmin edə bilər. Onda həmin ideyanı reallaşdırmağa başlayırlar. Məsələn, 1992-ci ildə Elçibəy belə bir sərəncam imzalamışdı.
Ekspertin fikrincə, maliyyə amnistiyasının elan olunması ölkədə total şəkildə olan mülkiyyət hüquqlarının pozulması fonunda aktual görünmür. Əgər səlahiyyət həddini aşmış məmur çoxlu sayda imtiyazsız vətəndaşların hüquqlarının tapdanması hesabına özünə böyük sərvət toplamışsa və sonradan bunu bir qanunla leqallaşdırırsa, o zaman belə qanunun şah yox, şahın qanun olması başa düşüləcək. Ümumilikdə qanunlar cəmiyyətdə hüquqi tənzimləmə olmaqla tərbiyəvi meyarlara söykənməlidir. Əgər cəmiyyətdə səhra qanunları ilə cəngəllik qanunları biri birinə qarışdırlırsa, onda sağlam cəmiyyətdən danışmaq mümkün olmaz.
M.Talıblının sözlərinə görə, ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, gəlir deklorasiyası tətbiq edilmədən maliyyə amnistiyası effektiv olmur. Amnistiya elan olunur, sonra aktivləri leqallaşmış məmur çox asanlıqla gəlirinin mənbəyini görsədə bilir. Ona görə də qeyri-qanuni gəlirləri leqallaşdırıb, sonra leqal gəliri göstərmək olduqca asan və simvolik xarakterlidir: “Maliyyə amnistiyası adətən o zaman elan olunur ki, ölkədə maliyyə aclığı olur. Toplam investisiya, neft gəlirlərinin belə yüksək həddində bu addımın atılması başa düşülən deyil. Amma ehtimal edirəm ki, bu addım məmur kapitalizminin siyasi hakimiyyətlə vahid əldə birləşdirmək cəhdidir. Adətən belə qanunların subyektləri dövlət qulluqçusu statusu olan məmurlar olmurlar. Yəni ümumiyyətlə ölkədə siyasi dəyişikliklər mülkiyyət varislərinin dəyişməsi və gəlirlərin yenidən bölünməsi üçün əsas ola bilməz”.
Ekspert kapitalın toplanma mənbəyinin araşdırılmasının olduqca vacib olduğunu deyir: “Maliyyə amnistiyası ölkələrin fiskal potensialının artırılması üçün bir vasitə olaraq qəbul edilir. Əgər bizdə bu addım mühacir pulların kənara axmasının qarşısının alınması və büdcə daxilolmalarının həcmini artırmaq niyyəti güdürsə, onda iri vergi ödəyicilərinin büdcəyə vergi borclarının qaytarılmasını təmin etmək lazımdır”.
Fizzə
