Etibar Əliyev: «Keçmiş təhsil naziri 14 inkişafyönümlü islahat proqramı və layihəni dəfn etdi»
«Bugünkü təhsildə gələcəyin təməli qoyulmalıdır»
Son çağlar təhsil sahəsində əsas problem kimi saxta diplomlar məsəli gündəmi tutub. Daha ciddi problemlərsə yenə də arxa plana keçirilir. Təhsil eksperti Etibar Əliyevlə söhbətimizdə bu gün üçün daha vacib olan sahələrə işıq salmağa, problemlərdən çıxış yolları aramağa çalışdıq.
– Etibar müəllim, bir çoxları düşünür ki, işdə uğur qazanmağın başlıca şərti kadrların düzgün seçimidir. Bu fikri bölüşürsünüzmü? Sizin məşğul olduğunuz sahədə bir nümunəyə baxaq: professor Misir Mərdanov heç bir elmi dərəcəsi olmayan Mikayıl Cabbarovla əvəzləndi. Sizcə, yaxşı təhsil naziri olmaq üçün elmi dərəcə, yaxud təhsil işçisi olmaq vacibdirmi?
– 1993-cü ildə professor Firudin Cəlilov heç bir elmi dərəcəsi olmayan Lidiya Rəsulova ilə əvəzlənəndə Təhsil Nazirliyində və təhsil müəssisələrində pıçıldaşırdılar ki, Lidiya Rəsulova bu sahənin adamı deyil. Ancaq Lidiya xanım 3 mühüm keyfiyyətinə – korrupsiyada adının hallanmamasına, idarəçilik qabiliyyətinə və yüksək intuisiyaya sahib olmasına görə təhsil işçilərindən, professorlardan fərqlənirdi. Bu keyfiyyətlər təhsildə bir sıra mühüm islahatlar aparılmasında və təhsil mühitinin yaxşılaşdırılmasında öz rolunu oynadı. Rəsulovanın vaxtında nazirliyin çevik mərkəzi aparatı formalaşmışdı. Yerlərdə rüşvətxorluq və korrupsiya səngimişdi. Ancaq ondan sonra gələn professor Mərdanovun təhsili hansı vəziyyətə salmasının şahidi olduq. Mərdanovun elmi adları xanım Rəsulovanın sadaladığım 3 keyfiyyətindən çox-çox aşağıda dayanır.
– Demək istəyirsiz ki, elmi adların ciddi əhəmiyyəti yoxdur… Korrupsiyaya bulaşmamaq, yaxşı idarəçi olmaq yetərlidir?
– Fikrimi başqa bir misalla izah edim. Yaponiyanın tanınmış filosofu, görkəmli dövlət xadimi Yasuxiro Nakasone ötən əsrin 80-ci illərində ölkədə təhsil islahatlarının keçirilməsi ilə əlaqədar yazırdı ki, bu işi “professionala” yox, işgüzar dairədə böyük uğur qazanmış Tosio Dokoya həvalə etmişdik. Bu islahatları ona görə təhsil məmuruna tapşırmadıq ki, onlar əvvəlki təhsil sisteminin yetişdirməsi idi və yeni dövrün fəlsəfəsini bilmirdilər. O deyirdi ki, əgər söhbət təhsil sisteminin kosmetik təmirindən getsəydi, bunu təhsil məmuruna həvalə etmək olardı. Lakin söhbət təhsili yeni cəmiyyətin tələblərinə uyğunlaşdırmaqdan, bugünkü təhsildə gələcəyin təməlini qoymaqdan getdiyi üçün bu gələcəyi görə bilən adamların, bütövlükdə cəmiyyəti proqnozlaşdıra bilən adamların baxışlarına böyük ehtiyac vardır. Təhsil sisteminin içərisində oturub təhsili bir mərhələdən başqa mərhələyə keçirmək mümkün deyil.
Bu iki müqayisəyə görə Mikayıl Cabbarovun təyinatını uğurlu hesab etmək olar.
– Sizcə, bunu ali məktəb rəhbərlərinə necə, aid etmək olarmı? Onların da təhsil işçisi olmaları vacib deyil?
– Əlbəttə. Yenə bir faktı söləyim. Azərbaycan Pedaqoji Universitetinə AMEA-nın müxbir üzvü, professor Yusif Məmmədov rektor təyin olunanda sevindilər ki, yaxşı alim və gözəl insan bu Universiteti dirçəldəcək. Ancaq Yusif müəllim bu ali məktəbdə heç bir islahat apara bilmədi. Əksinə, apardığı “islahat” tələbələrin geniş etirazına səbəb oldu və bundan sonra geri çəkilməli oldu. Eyni ilə Bakı Dövlət Universitetinin rektoru. Artıq bu adamların islahat aparmaq imkanları yoxdur. Çünki ifrat avtoritar təfəkkürlə bunu etmək mümkün deyil. Azərbaycanda 10 ildən artıq rektor işləmiş şəxslərin dövlət proqramı ilə xaricdə təhsil alıb qayıdan gənclərlə əvəz olunmasının vaxtı çoxdan çatıb. Universitetlərə yeni nəfəs gəlməsə, biz ali təhsilin inkişafından danışa bilmərik.
– Etibar müəllim, bu gənclərdən biri Mikayıl Cabbarovdur. Yeni nazirin təyinatından sonra təhsildə hansı dəyişikliklər baş verib ki?
– Azərbaycan təhsilində böyük dəyişikliklərə ehtiyac var. Bir neçə istiqamətdə intensiv şəkildə iş aparılmalıdır. Kadr dəyişiklikləri sürətləndirilməli, idarəetmənin fəlsəfəsi dəyişdirilməli, müəllim hazırlığının keyfiyyəti yaxşılaşdırılmalı, normal dərsliklərin yazılmasında ciddi dönüş yaradılmalı, tədris mühitinin, təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində ciddi addımlar atılmalıdır. Maraqlıdır ki, ictimaiyyətin əsas gözləntiləri kadr dəyişikliklərinə köklənib. Bu prinsip Təhsil Nazirliyinin mərkəzi aparatı istisna olmaqla, demək olar, müşahidə edilmir. Son 10 ildə orta ümumtəhsil məktəblərinə bilik və bacarığı nəzərə alınmaqla çox az sayda direktor təyin olunub. Yerdə qalanlar ya vəzifəli şəxslərin yaxın qohumları, ya da hansısa maraqlar çərçivəsində təyin olunublar. Bunları vəzifədən kənarlaşdırmağın yeganə yolu keyfiyyətə cavabdehlik daşımaqla bağlı ola bilər. Indi məktəb direktorunun işinə qiymət vermək çox sadədir. Burada ictimai rəy, təhsil göstəriciləri və məktəb mühiti mühüm rol oynaya bilər.
– Misir Mərdanovun nazir işlədiyi dövrlərdə nazirliyin yoxlamaları və təqdimatı əsasında rektor işdən çıxarılması halına rast gəlinməyib. Mikayıl Cabbarovun təyinatından bir il ötməsinə baxmayaraq prezident sərəncamı ilə təyin olunmuş Sumqayıt Dövlət Universitetinin və Gəncə Dövlət Universitetinin rektorları vəzifələrindən azad olunublar. Buna münasibətiniz necədir? Bu işi yetərli sayırsınızmı?
– Mən təhsil eksperti kimi bunları təqdir edirəm. Bura Müəllimlər Institutunun Gəncə filialının direktorunu da aid etmək olar. Baxmayaraq ki, filial direktorlarını prezident təyin etmir, ancaq adı çəkilən filialın direktoru Təhsil Nazirliyinin apardığı yoxlama əsasında işdən azad olunub. Misir Mərdanov cəsarətsiz və qorxaq adam olduğu üçün bu cür addımları ata bilməzdi. Buna baxmayaraq o, yiyəsiz adamlara qarşı çox cəsarətli addımlar ata bilirdi. Ancaq 3 ali məktəblə iş bitməməlidir. Böyük ali məktəblərdə dəyişikliklər aparılmasa, vəziyyət daha da ağırlaşacaq. Məsələn, Azərbaycanın vaxtilə nüfuzlu ali məktəbləri olan Neft Akademiyası, Bakı Dövlət Universiteti, Dillər Universiteti, Pedaqoji Universitet xeyli dərəcədə nüfuzdan düşüb. Bu amil rektorların fəaliyyəti ilə sıx surətdə bağlıdır. Bu ali məktəblərdə çox ciddi yoxlamalar aparılmalı və yoxlamaların nəticələri ölkə başçısına təqdim olunmalıdır.
– Maraqlı sual ortaya çıxır. Hesablama Palatasının Dillər Universitetində apardığı yoxlamalardan aydın oldu ki, bu universitetdə milyonlarla manat dövlət vəsaiti mənimsənilib, ancaq Səməd Seyidova gözün üstə qaşın var deyən olmadı axı… Yəni hay-küylü yoxlama nəticəsiz qaldı. Sizcə, niyə?
– Sizinlə razıyam. Ancaq məsələnin mənəvi tərəfi də var. Burada rektor istefa verməli idi. Ancaq Seyidov özünü elə aparır ki, sanki heç nə baş verməyib. Dillər Universitetinin rektoru siyasi fiqurdur. O, bundan sui-istifadə edərək ali məktəbi Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyət kimi idarə edir. Istədiyi hərəkəti edir. Bilir ki, toxunulmazdır. Diqqət edin, Təhsil müəssisəsinin əməkdaşları olmayan şəxslərin adına açılmış əmək haqqı kartlarına qanunsuz olaraq pul vəsaiti köçürülməklə külli miqdarda dövlət vəsaiti mənimsəmə və israfetmə yolu ilə talanıb. Təkcə bu biabırçı fakta görə Seyidov istefa verməli idi. Başqa bir məsələ Azərbaycan Dillər Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Səməd Seyidovun rəhbərlik etdiyi Dissertasiya Şurasının işi ciddi şəkildə yoxlanmalıdır. Seyidov təkcə təhsili bərbad vəziyyətə qoymayıb. Bu ali məktəbdə o, elmi də inhisarına alıb.
Indi baxın, bizi Avropa Şurasında təmsil edən birisi fəaliyyətini Avropa standartlarına uyğunlaşdıra bilmir, ancaq həmin dəyərlərdən ağzıdolusu bizə dərs demək istəyir.
– Etibar müəllim, necə hesab edirsiniz, bizdə islahatlar nədən lazımi bəhrə vermir? Axı hər bir islahatın son nəticəsi inkişafa xidmət etməlidir…
– Təhsil sahəsində Azərbaycanda aparılan islahatlar və ilbəil artan vəsait təhsilin geriləməsinə səbəb olub. Bunu təhsilin bütün pillələrində faktlarla əsaslandırmaq mümkündür. Biz hər hansı bir sənədin təhsili kökündən dəyişə biləcəyinə arxayın olmamalıyıq. Başqasının icad etdiyi bilik elə bil ki, yəhərli, yüyənli at kimi qaça-qaça gəlib hamının qarşısından keçir. Keçir, lakin dayanmır. Atı minib onu istədiyin səmtə sürmək, ona sahib olmaq üçün də xüsusi məharət lazımdır. Bir yerdə dayanan adam qaçan ata minə bilməz. Gərək özün də hərəkətdə olasan.
Biz yerimizdə dayanıb, qaçan atları seyr edirik. Keçmiş təhsil naziri 14 inkişafyönümlü islahat proqramı və layihəni dəfn etdi. Mən Təhsil Nazirliyinə bunların ciddi şəkildə monitorinqinin aparılmasını təklif etmişəm. Ancaq nazirlikdən bu barədə hələ ki, bir xəbər yoxdur. Sanki heç nə baş verməyib. Dövlətin 100 milyonlarla manat vəsaiti talanıb, ancaq bunu araşdırmaq istəmirlər. Cəmiyyətin diqqətini saxta diplomlara yönəldiblər. Bunlar 5-ci, 10-cu dərəcəli məsələlərdir. Məncə, Təhsil Nazirliyi daha ciddi işlərlə məşğul olmalıdır. Cəmiyyət istənilən vaxt təhsilə öz dəstəyini göstərir. Ancaq təhsildə ictimaiyyətin aktiv fəaliyyəti hələlik hiss olunmur. Bu, bilavasitə Təhsil Nazirliyinin çağırışlarından asılıdır.
Ramin DEKO
