Dünya Bankı son hesabatında Azərbaycanla bağlı bədbin proqnoz verir
Rövşən Ağayev: «Ölkədəki xərcləmələrin əsası neft gəlirləri olduğundan neftin qiymətinin düşməsi Azərbaycana böyük təhlükə yaradır»
Dünya Bankı “Şaxəli inkişaf: Avrasiyada təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə” adlı yeni hesabat yayıb. “Azadlıq” radiosunun məlumatına görə, hesabatda bildirilir ki, ötən müddət ərzində ölkənin adambaşına düşən ümumi milli gəliri 2002-ci ildəki 720 dollardan 2011-ci ildə 5290 dollara çatıb və beləliklə, Azərbaycan orta gəlirli ölkəyə çevrilib. Bununla belə, Dünya Bankının yeni hesabatında Azərbaycanla bağlı ciddi narahatlıqların qaldığı vurğulanır:
“Ölkədə qeyri-sabitlik, əməkçi qüvvəsindən yetərincə istifadə olunmaması və məhsuldarlığın aşağı səviyyəsi davam edir. Dövlət xərcləri neft gəlirlərinin hesabına ödənir ki, bu da ölkəni tamamilə neftin qiymətlərindən asılı vəziyyətə salır. Azərbaycanda işsizlik 2002-ci ildəki 10 faizdən 2012-ci ildə 5,2 faizə ensə də, bu, ümumilikdə işçi qüvvəsinin azalması hesabına baş verib”. Hesabatda deyilir ki, Azərbaycanda ümumi daxili məhsulun yalnız 1 faizi səhiyyə sisteminə xərclənir, bu isə Avropa və Mərkəzi Asiyada ən pis göstəricidir: “Ölkədə tüğyan edən korrupsiya biznesin inkişafına əngəl törətməkdədir”.
İqtisadi ekspert Rövşən Ağayev bildirdi ki, Dünya Bankının hesabatına qədər də Azərbaycanda işçi qüvvəsindən qeyri-səmərəli istifadə olunmasını ekspertlər vurğulayıb. Dövlət statistikasına görə, Azərbaycanda iqtisadi fəal əhalinin yalnız üçdə birinin rəsmi şəkildə qeydiyyata alındığını deyən R.Ağayev vurğuladı ki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu göstərici bir qayda olaraq 98 faiz təşkil edir: “Normal dövlətlərdə işçinin hansı sahə üzrə işlədiyi, hansı status daşıdığı, nə qədər məvacib aldığı göstərilir. Iqtisadi fəal əhalinin bir neçə statusu ola bilər. Məsələn, məşğul əhali qrupu var. Amma onların vergi və sosial öhdəlikləri olur. Və ya muzdlu işçinin aryıca bir statusu var. Onlar əmək müqaviləsinə imza atır, gələcəyini sığortalamaq üçün Sosial Müdafiə Fonduna vəsait ödəyir. Sağlamlıq sığortası da bu ölkələrdə mühüm şərtlərdən sayılır. Bütün bunlar Azərbaycanda yoxdur. Azərbaycanda işçilərin 65 faizi bu imkanlardan məhrumdur. Azərbaycandakı işçilər sosial ödənişlər etmədiklərinə görə pensiyadan, tibii sığortadan istifadə edə bilmir”.
“İşçi qüvvəsindən qeyri-səmərəli istifadə olunur”
Azərbaycanda rəsmi qeydiyyatda olan bir milyon dörd yüz min əhalinin bir milyonunun dövlət sektorunda çalışdığını deyən R.Ağayev vurğuladı ki, özəl sektordan yalnız dörd yüz min işçinin rəsmi şəkildə çalışması acınacaqlı situasiyadan xəbər verir: “Əslində bu, işçi qüvvəsindən qeyri-səmərəli istifadənin göstəricisidir. Avropa ölkələrində işçinin nə dərəcədə səmərəli istifadə olunduğunu göstərmək üçün bir neçə göstərici var. Birinci göstəricidə işçilərin peşə ixtisasının nədən ibarət olduğu vurğulanır. Azərbaycanda işçilərin peşə ixtisasına uyğun olaraq qeydiyyata alınması yoxdur. Azərbaycanda yalnız statistika müəllim və həkimlərlə bağlı aparılır. Amma ölkədə nə qədər mühəndisin, qaynaqçının, maşinistin olduğu məlum deyil. Ona görə Dünya Bankı da hesabat hazırlayanda bu məqamları nəzərə alır”.
Azərbaycanda iqtisadiyyatın məhsuldarlığına gəlincə, R.Ağayev vurğuladı ki, iqtisadiyyatın məhsuldarlığını bir il ərzində yaratdığı məhsulun həcmi göstərir. Digər tərəfdən, iqtisadiyyatın məhsuldarlığı bir işçiyə düşən məhsulun həcmi ilə də qiymətləndirilir: “Bu gün Azərbaycanda kənd təsərrüfatı sektorunda çalışan bir işçinin məhsuldarlığı sənaye sektorunda çalışandan 100 dəfə geri qalır. Dünyanın heç bir ölkəsində bu cür qeyri-bərabər anormal vəziyyət yoxdur. Hazırda Azərbaycanda neft sektorunda çalışan 60 min işçi ÜDM-in 50 faizini yaradır. Qalan 50 faizi isə qeyri-neft sektorunda çalışanlar yaradır. Qeyri-neft sektorunda çalışanlar da işçi qüvvəsinin 98 faizini təşkil edir. Qeyri-neft sektorunda çalışanların məhsuldarlığı Inkişaf Etmiş Ölkələrdə çalışanlardan bir neçə yüz dəfə fərqlənir”.
“Ölkədəki xərcləmələrin əsasını neft gəlirləri təşkil edir”
Hesabatda Azərbaycanın dövlət xərclərinin neft gəlirləri hesabına ödənilməsinin qabardılmasının təsadüfi olmadığını deyən R.Ağayev bildirdi ki, bununla bağlı Dünya Bankının Azərbaycan hökumətinə təqdim etdiyi memorandumda birmənalı şəkildə göstərilir ki, ölkədəki xərcləmələrin əsasını neft gəlirləri təşkil edir. Neft qiymətlərinin düşməsi Azərbaycana böyük təhlükə yaradır. Bunu nəzərə alaraq Dünya Bankı Azərbaycan hakimiyyətinə maraqlı təklif verib. Onlar bəyan ediblər ki, əgər Azərbaycan orta inkişaf edən dövlətə çevrilmək istəyirsə, qeyri-neft sektoru yaxın 10 il ərzində ən azı 20 dəfə artırılmalıdır. Dünya Bankının bu təklifindən artıq 4 il keçib. Amma qeyri-neft sektorunda adambaşına düşən ÜDM heç 10 faiz belə artmayıb”.
R.Ağayev hesab edir ki, Azərbaycanda ÜDM-in yalnız 1 faizinin səhiyyə sisteminə xərclənməsi faktı da acınacaqlı göstəricidir. Çünki Avropa ölkələrində bu rəqəm ən azı 3-4 faizdir. “Bu onu göstərir ki, Azərbaycanda səhiyyə sisteminin ehtiyacları real şəkildə ödənmir. Təhsil sisteminə göstərilən diqqət səhiyyə sisteminə də qarşı davam edir”.
Xəyal
