İnqilaba kim daha çox hazır idi: xalq yoxsa, siyasi partiyalar?
Bu günlərdə dünyanın bütün elektron və çap mediasının əsas manşet xəbərləri Ukraynaya, Avromeydana həsr olunur, desək, əlbəttə, yanılmarıq. Fərqli yaxınlaşmalar və baxışlar var. “Nədən Ukraynadakı inqilabi proseslər bu qədər uzandı” sualı da tez-tez eşidilməkdədir. Bu yığcam yazıda bu suala cavab verməyə də çalışacaq və hadisələrin xronikasını təsvir edəcəyik. Xronikaya diqqətlə nəzər salandan sonra bu proseslərin niyə bu qədər uzandığı və nədən Ukrayna hökumətinin tez bir zamanda, məsələn, həmin o yüz minlərin Maydana axışdığı dekabrın ilk dekadasında istefaya göndərilməsinin mümkün olmadığı bəlli olur. Plana görə, küçədə xalq, parlamentdə isə müxalifət fraksiyaları 11 dekabr plenar iclasında hökumətin, eləcə də Baş nazirin istefasına nail olmalı idi. Amma dekabrın 10- da axşam parlamentin binasının mühasirəyə alınması qərarı hələ də kimsəyə bəlli olmayan səbəblərdən ləğv edildi. Bu qərarın ləğv olunması ciddi taktiki səhv idi və nəticəbə hadisələr qanlı məcraya yönəldi. Beləliklə, Ukrayna inqilabının xronikası bu cür təsvir edilə bilər…
Azarlı çıxış
Noybarın 21-də Ukraynanın (indi sabiq) baş naziri Nikolay Azarov TV də elan etdi ki, Avropa İttifaqının Vilnüsdə keçiriləcək sammitində Ukrayna heç bir sənədə imza atmayacaq. Bundan dərhal sonra Facebookda ilk nəfərlik müzakirə qrupu yaradıldı (bu sətirlərin müəllifi də həmin tərkibdə idi) və elə həmin axşam saat 21.30-da əsasən jurnalistlərdən ibarət 50 nəfərlik bir qrup Müstəqillik Meydanına çıxdı. İnsanlar bir faktdan məyus olmuşdular ki, il yarımdan artıq bir müddətdə bütün ölkənin gözlədiyi Vilnüs sammiti ilə bağlı hökumət cəmi bir həftə qalmış belə bir xəyanətkar mövqe tutur. Elə həmin gecə fəal tələbələrdən ibarət olan daha bir qrup “Maydan 2” Vergi qanunvericiliyindəki özbaşınalıqlara qarşı yaradılan 2010 Hərəkatı və “Ümumi İşimiz” təşkilatının rəhbəri Aleksandr Danilyk təşəbbüsü ələ aldılar. Həmin ərəfədə Meydanda partiya liderləri görünsələr də, partiyaların prosesdə iştirakı müşahdə olunacaq durumda deyildi. Hətta müəyyən mübahisə də yaranmışdı ki, bu, partiyaların işi deyil, “Avropa yoxsa Rusiya” seçimi millətin sivilizasiya seçimidir. İki günlük müzakirələrdən sonra partiyalar QHT lərin və tələbələrin yüksək fəallığı müqabilində kompromissə getdilər və Meydan ümumxalq hərəkatı elan edildi. AvroMeydan gənclərə verildi.
“Berkut”un suladığı meydan
Noyabrın 30-da, gecə saat 4.30-da xüsusi təyinatlı “Berkut” antiterror qurumu tələbələri vəhşicəsinə döydü və əsas qarşıdurma da bundan sonra başladı. Gecə əməliyyatı hökumətin ciddi səhvi idi. Dekabrın 1- də insanlar kütləvi şəkildə Meydana axışdılar. İlk dəfə partiya bayraqları qaldırıldı. İndi də hesab edənlər v ar ki, bu da, müxalifətin ilk ciddi səhvi idi. Bunu müxalifətin səhvi sayanlar arqumentlərini belə əsaslandırırlar ki, partiya bayraqlarının qaldırılması və təşəbbüsün müxalifət partiyalarının əline keçdiyinin elan edilməsi Meydan hadisələrini “iqtidar-müxalifət” müstəvisinə keçirdi. Əslində isə bu proseslər “xalq-hakimiyyət” qarşıdurması zəminində davam etməli idi. Hesab edirlər ki, iqtidar-müxalifət qarşıdurması modeli hakimiyyətin siyasi oyunlar üçün manevrlərini genişləndirdi, proseslər uzandı, hakimiyyətin prosesləri ləngirməsi müqabilində müxalifət gərəkən qətiyyəti göstərə bilmədi və s. Əslində “çevik” görünən dövlət başçısı isə 30 noyabr vəhşiliyindən sonra xalqın kükrəyən qəzəbini yetərincə qiymətləndirə bilmədi. Bu “qazanın qapağını” açıb buxarı buraxmağa səy göstərmədi, susdu. Baş nazir isə Daili İşlər nazirini müdafiə etməklə əhalinin aktivlik dərəcəsini düzgün qiymətləndirə bilmədi. Bu, hakimiyyətin ikinci böyük səhvi idi. Sonradan atılan daşlar isə heç, topuğa da dəymədi. Prokurorluğun 30 noyabrla bağlı istintaq qrupu yaratması kimi güzəşt addımları bu qəbildəndir.
Meydan adlı orqanizm
Fakt budur ki, indi Avromeydan Ukraynada ikinci dövlətdir, dövlət içində dövlətdir. AvroMeydan nəhəng və qüvvətli bir orqanizmdir, hətta ölümə belə hazır olan yüzminlərlə insan buradakı hadisələri şərəf işi sayır. AvroMeydan Əfqanıstan veteranlarını, radikal-millətçi gəncləri, liberal avropapərəstləri, xüsusi xidmət orqanlarından tərxis edilənləri və vetaranları və bu qəbildən olan onlarla antiqonist qrupları, Meydanın xərclərini çəkən minlərlə orta təbəqə iş adamlarını, ziyalıları, musiqiçiləri, ictimai-siyasi təşkilatları,.. birləşdirən böyük bir orqanizmdir. Meydan, əslində Ukraynada çox ciddi problemlərdən olan “qərbli-şərqli” ziddiyyətlərini də ortadan qaldırdı. Bütün inqilablarda obyektiv və ya subyektiv sayılacaq ləngimələr var. İndi Kiyevdə də bu cür görüntülər mövcuddur. Hətta, ilk baxışdan belə görünür ki, baş nazirin istefasından sonra müəyyən bir durğunluq var və hakimiyyət bundan istifadə edib təşəbbüsü ələ götürə bilər. Amma belə deyil. Meydan məğlubedilməz hala gəlmişdir.
İndi Ukraynada Meydaın həll etməli oldğu problemlər əsasən, bu şəkildə təsvir edilir.
1). Prezidentin tutduğu vəzifədən kənarlaşdırılmasının hüquqi mexanizmi yoxdur. Prezidenti güclə hakimiyyətdən kənarlaşdırmaq da sonradan yaranan hakimiyyətə legitimlik vermir. Amma bu proses başa çatdırılmalıdır. İstefaya göndərilən baş nazir Nikolay Azarov indiki hökumət üçün sıradan bir məmur və ya iş adamı deyildi. O, hakimiyyət partiyasının sədri, Yanukovişin ən yaxın və ən etibarlı adamı idi, uzun illərdir ki, dost idilər və Yanukoviç hər zaman onunla bir yerdə mövcud olmuşdur. Azarovu istefaya yollamaqla Yanukoviç üzərində oturduğu budaqlardan birini kəsməyə məcbur edilib.
2). AvroMeydan Prezidentin özünün imzaladığı “diktator qanunları”nı cəmi iki həftə sonra ləğv etdirdi və bu ləğv etməni də elə həmin prezidentin özünə imzalatdırdı. Bu Qanunun icrasına başlaya bilsəydilər, şübhəsiz, Yanukoviçin hakimiyyətdən getməsi deyil, hətta ikinci dəfə seçilmək şanslarının yaranmasına səbəb olacaqdı.
3). AvroMeydan prezidentin monolit görünən parlament fraksiyasını silkələdi və indi oradan istefalar qarşısıalınmaz prosesə çevrilib. Bu o deməkdir ki, bu zamana qədər Yanukoviç komandasının birləşdirici səbəbi olan qorxu, artıq əhəmiyyətini itirməkdədir.
4). Hakimiyyətin əsas dayaqları iflic olub. 2015-ci ildə prezident seçkilərinə hesablanmış siyasi birlik psixoz durumdadır. Prezidentin parlamentə gələrək orada həm fraksiya rəhbəri Yüfremova, həm də parlamentin sədri Rıbaka aşkar şəkildə barmaq silkələməsi bu psixoz durumun gizlədilməsinin daha mümkün olmadığının parlaq sübutudur.
5). Nəhayət, AvroMeydan Ukraynanı Sovet keçmişi ilə bağlayan siyasi-hüquqi mexanizmlərdən birdəfəlik qoparıb atır. Bu, Meydanın əsas missiyasıdır və bu dəfə bu missiyanın yerinə yetirilməməsi üçün heç bir əsas yoxdur.
Fevralın 4-də prezident yeni baş naziri təqdim etməlidir. İki real namizəd var. Bunlardan biri, hakim ailənin üzvü olan və indi baş nazirin səlahiyyətlərini icra edən Arbuzov, o birisi isə Aİ-Ukrayna parlamentlərarası qrupun rəhbəri Pyotr Poroşenko sayılır. Sadə vəziyyətləri mürəkkəbləşdirməklə həllolunmaz hala gətirmək “bacarığı” ilə tanınan Yanukoviçin kimə üstünlük verəcəyi hələ də bəlli deyil. Cəmiyyətin mütləq çoxluğunun olmasa da, hər halda, böyük üstünlüklə qəbul etdiyi bor tələb var. Bu, Vitali Kliçko-prezident, Pyotr Poroşenko-baş nazir modelidir.
Radikal xalq və tərəddüdlü müxalifət
Bir daha inqilabın əvvəlinə dönək. Bu mərhələdə bəlli oldu ki, cəmiyyət inqilaba siyasi partiyalardan daha artıq hazırdır. Cəmiyyətin bütün təbəqələrinin inqilabı zəruri hesab etdiyi bir zamanda siyasi partiyaların cəsarətsizlik nümayiş etdirməsi müxtəlif səbəblərlə izah edilə bilər. Məsələn, onlar siyasi məsuliyyəti yüklənməyə hazır deyildilər və ya bu qədər gərginliyi proqnozlaşdıra bilməmişdilər. Bütün hallarda bir həqiqət ortalıqdadır. Ukrayna xalqı onun taleyi ilə oynamaq səlahiyyətini heç kimə vermir və zəruri anda zəruri qətiyyət göstərməyi bacarır. Yaxın günlərdə Meydan proseslərinin məntiqi sonluğunu müşahidə edəcəyik. Tam yekun isə prezident seçkilərindən sonra bəlli olacaq.
Elxan Nuriyev
GUAM ölkələri Jurnalist Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru
Xüsusi olaraq “Azadlıq” üçün
