ABŞ-da yaşayan politoloq həmyerlimiz Azərbaycan Avropa münasibətlərini və müharibə ritorikasını “Azadlıq”a şərh etdi
Ramiz Yunus: “Atəşkəsin pozulması bir çox hallarda Ermənistan və Azərbaycan elitası arasında razılaşdırılmış təsiri bağışlayır”
“Heç kim şübhə etməsin ki, hər üç Qafqaz respublikası Avropa Birliyinin tərkibində olacaq”
Ermənistan-Azərbaycan sərhədlərində yaranan gərginlik hər iki tərəfdən fərqli reaksiyalar doğurur. Cəbhə xəttində son hadisələr nə ilə izah edilir? Bu və ya bu qəbildən olan başqa məsələlərlə bağlı hazırda ABŞ-da yaşayan politoloq Ramiz Yunusla söhbət etdik.
– Bu gün nə baş verdiyinin başa düşmək üçün geriyə xırda bir ekskursiya etmək və xatırlamaq lazımdır ki, bu il Bişkek protokolunun imzalanmasının 20 ili tamam olur. Xatırladıram ki, bu protokolun imzalanması ilə faktiki olaraq, yalnız Dağlıq Qarabağın deyil, eləcə də qarşıduran tərəflər arasında bufer zona kimi sırınan həmin 7 rayonun işğalı rəsmiləşdi. Bu gün də qüvvədə olan bu protokol necə peyda oldu? Bu sualın cavabı Azərbaycan və Ermənistan arasında baş verən prosesslərin anlaşılması üçün açar rolunu oynayır. Bu protokolu imzalayan siyasi qüvvələr həm Bakıda, həm də Yerevanda 20 ildir ki, hakimiyyətdədirlər. Ermənistanda Qarabağ dalğasında hakimiyyəti ələ keçirən Qarabağ klanı, Azərbaycanda isə yenə də bu dalğada hakimiyyətə gələn və öz hakimiyyətlərinin qorunub saxlanması müqabilində Qarabağın itirilməsi faktı ilə razılaşan Əliyev klanı. Ermənistanda da, Azərbaycanda da bundan əvvəlki prezidentlər hakimiyyəti məhz Qarabağ məsələsinə görə itiriblər. İndi təbii ki, belə bir sual meydana çıxır – indiki status-kvonun dəyişməsi kimə sərf edir? Ermənistanamı? Birmənalı şəkildə yox. Çünki Ermənistan hərbi əməliyyatları udmuş tərəfdir və indi bütün bu 20 il ərzində əldə etdiyi qələbənin hüquqi sənədləşdirilməsi işi ilə məşğuldur. Bəs, Azərbaycan? Axı, məntiqlə biz uduzmuş tərəf olaraq mövcud vəziyyətin bizim üçün daha sərfəli olan şəkildə dəyişməsində maraqlı olmalıyıq. Amma bunun əvəzində biz nəyi müşahidə edirik? Daxili auditoriyaya hesablanmış «lazım gəlsə» nağılları, xarici auditoriya üçün isə hərbi əməliyyatları tamamilə istisna edən yanaşma.
Doğrudanmı, indi də Azərbaycanda «lazım gəlsə» nağıllarına kimsə inanır? Tamamilə aydındır ki, Bakıda öz hakimiyyətləri naminə Qarabağın itirilməsi ilə razılaşanlar hakimiyyətdə qaldıqca bu vəziyyət dəyişməyəcək. Bəlkə kimsə elə hesab edir ki, bunlar hətta hakimiyyətlərini itirməyə də razı olarlar, təki Qarabağı qaytarsınlar? Mən bu əfsanələrə inanmıram. Buna görə də hesab edirəm ki, cəbhə xəttində atəşkəsin pozulması bir çox hallarda Ermənistan və Azərbaycan elitası arasında razılaşdırılmış təsiri bağışlayır. Atəşkəsin pozulması hallarına diqqət edin. Bu faktlar həmişə regionda hansısa əhəmiyyətli hadisələr olanda və ya gözləniləndə baş verir. Ya bu ölkələrin hansısa birində prezident və ya parlament seçkiləri olur, ya müxalifətin mitinqləri olur, ya hansısa mühüm əhəmiyyətli xarici missiya gözlənilir, ehtimal edilən iri iqtisadi proyektlə bağlı danışıqlar gedir və s. Son gərginlik də bu prizmadan izah edilməlidir.
– Bəs siz belə bir informasiyanı necə dəyərləndirirsiniz ki, Azərbaycan və Türkiyə hava hücumundan müdafiə sistemini birləşdirirlər. Bu, Ermənistana qarşı akt sayıla bilərmi, ya sadəcə müdafiə xarakteri daşıyır?
– Türkiyə NATO blokunun üzvüdür. Buna görə də hesab etmirəm ki, Türkiyə belə bir proyektə özbaşına qol qoya bilər. NATO ilə Azərbaycan, eləcə də Ermənistan arasında münasibətlər isə çox aşağı səviyyədədir. Buna görə də belə bir vahid sistemin yaradılacağına inanmıram. Bu da ritorikadan başqa bir şey deyil.
– O halda nə üçün bu qədər çox silah alınır? Rusiya Azərbaycanın Mİ-35M hərbi vertolyotları ilə bağlı sifarişini yerinə yetirdi. Bu qədər silahı almağa nə ehtiyac var ki? Azərbaycana imkan verərlərmi bu silahlardan istifadə etsin?
– Bütün bu illər ərzində ilk dəfə deyil ki, milyardlıq silah kontraktları barədə informasiyalar yayılır. Nə mənası var? Qarabağda hərbi əməliyyatlarmı başlanıb? Yaxud, Azərbaycan bu silahları haradasa istifadə edibmi? Silahın da köhnəlmək problemi var, yeri gəlmişkən. Və unutmayaq ki, indi 21-ci əsrdir, bütün, o cümlədən hərbi texnologiyalar da sürətlə inkişaf edir və köhnəlir. Azərbaycan isə eynilə Ermənistan kimi silahı Rusiyadan alır. Bu, ikiqat cərimə sayıla bilər. Həm rus silahı müasir texnologiya deyil, həm də bütün bu tərəflərdə hakimiyyətin ən yuxarı eşalonunda korrupsiyalaşma rekord həddədir. Bu silah alverinə də hərbi aspektdən yox, iliyinə qədər korrupsiyalaşmış rejimlər arasında biznes layihələri kimi yanaşmaq lazımdır. Bu, sadəcə olaraq, çirkli pulların yuyulması əməliyyatıdır. Həm də, özümüzü aldatmayaq, Qarabağ münaqişəsinin hərbi yolla həllini indi heç kim həzm etməz.
– Belə çıxır ki, Azərbaycanın Qarabağı geri almaq şansları yoxdur?
– Bu gün Qarabağ probleminin həlli yalnız siyasi müstəvidədir. Dünyada gedən sülh prosesi, Avropa Birliyinin regionda rolunun artması və onun Şərqə doğru genişlənərək keçmiş Sovet İttifaqının sərhədlərinə yaxınlaşması postsovet məkanındakı bu cür münaqişələrin həllində əhəmiyyətli rol oynayacaq. Buraya Qarabağdan başqa, Osetiya, Abxaziya, Pridnestrovye kimi münaqişələr də daxildir. Azərbaycana və bizim regiona gəlincə, heç kim şübhə etməsin ki, hər üç Qafqaz respublikası Avropa Birliyinin tərkibində olacaq. Bu Birlik daxilində həll olunmamış etnik-siyasi konfliktlər, məsələn keçmiş Yuqoslaviyada olduğu kimi, vahid siyasi-iqtisadi məkan müstəvisində həll edilir. Elə buna görədir ki, bu gün Rusiya və Avropa arasında Ukrayna uğrunda belə sərt mübarizə gedir.
– Amma Davosda İlham Əliyev bəyan etdi ki, Azərbaycan Avropa Birliyi ilə Assosiasiya sazişini imzalamağa hazırlaşmır. Bu halda Azərbaycan və Avropa arasında münasibətlər hansı istiqamətdə inkişaf edə bilər?
– Əliyevin bəyanataından təəccüblənməyə dəyməz. Bu rejim 20 ildir ki, Qərblə Rusiya arasında hərlənməklə məşğuldur. Buna görə də onlar bu klanı hakimiyyətdə saxlayan həmin 20 illik xarici siyasət kursunu dəyişməyə həvəsli deyillər. Bir qədər əvvəl qeyd etdiyim kimi, onlar hətta Qarabağ məsələsinə də özlərini hakimiyyətdə saxlamaq mexanizmi kimi baxırlar.
– Belə çıxır ki, Əliyevlər Azərbaycanda Şimali Koreyada olduğu kimi, əbədi hakimiyyətdə qalmaq və bunu Azərbaycan cəmiyyətinə həzm etdirmək istəyirlər. Bizim ətrafımızda, Gürcüstanda, Uktraynada baş verən dəyişikliklər necə baş verir?
– Mərhim prezident Elçibəy başda olmaqla, demokratların hakimiyyətinin ən böyük səhvi Gürcüstanda və ya Pribaltika ölkələrində olduğu kimi «Lüstrasiya haqqında Qanun»un qəbul edilməməsi oldu. Bunu nəyin bahasına olursa-olsun, etmək lazım idi. Bu halda keçmiş partnomenklaturanın və komsomol işçilərinin, eləcə də KQB əməkdaşlarının siyasətə yolu bağlanardı. Bu halda biz indi «heydərizm» faktoru ilə üzbəüz qalmazdıq. Amma neyləmək olar? Vəziyyət budur və indi Azərbaycanın desovetizasiyası üçün cəmiyyət demokratikləşməlidir. Keçmiş Varşava müqaviləsi ölkələri – sosialist düşərgəsinin ölkələri, Pribaltika, Gürcüstan bu yolu keçdilər. Kim bu yolu zamanında keçə bilmədisə, məsələn, Ukraynada olduğu kimi, indi ağrılı keçiddədirlər. Amma bu yolu hamı keçəcək. Mütləq.
