«Həbs də, ölüm də ola bilər, amma mən bu barədə heç zaman düşünmürəm»
Mehman Əliyev: «Azərbaycanda hazırkı durum qəbuledilməzdir və bu vəziyyət hökmən dəyişməlidir»
Bir neçə gün öncə aparıcı qəzet və saytların ünvanlarına daxil olan audioyazı böyük marağa səbəb oldu. Audioyazıda söhbət özünü ABŞ fondlarından birinin əməkdaşı kimi təqdim edən Yevgeni adlı şəxslə “Turan” Informasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev arasında gedirdi. Audioyazı Qərbin Azərbaycanda demokratik inqilaba dəstək vermək üçün qrant layihələri hazırladığı görüntüsünü yaratmağa hesablansa da, bu cəhd alınmadı.
M.Əliyev mətbuata açıqlamasında baş verənlərə aydınlıq gətirərək, telefon zənginin bir təxribat olduğunu bildirdi. Üstündən bir neçə gün keçdikdən sonra baş verən hadisəyə daha ətraflı qiymət verməsi üçün M.Əliyevə müraciət etdik. M.Əliyevlə söhbətimiz zamanı gündəmdə olan digər məsələlərlə bağlı da fikirlərini öyrəndik:
– Mehman bəy, bir neçə gün öncə yayılan audioyazının ictimailləşməsində məqsəd nə idi? Bu istiqamətdə araşdırmalarınız oldumu?
– Bəlkə də bu telefon zənginin arxasında dayananlar gözləyirmiş ki, Mehman Əliyev səslənən təkliflərdən hansınasa cavab verəcək və audioyazının ictimailləşdirilməsi ilə bir nəbz yoxlanışına çalışıblar. Digər tərəfdən Ukraynada baş verən proseslər nəzərə alınmalıdır. Bu barədə telefon danışığında da söhbət gedir. Başqa tərəfdən Azərbaycanda QHT-lərlə bağlı son zamanlar müəyyən proseslər yaşanır. Vətəndaş cəmiyyətinin aktivliyinin qarşısının alınması üçün hakimiyyət müəyyən addımlar atmaqdadır. O da ola bilər ki, hakimiyyət QHT-lərə qarşı qanunvericiliyi sərtləşdirməsini əsaslandırmaq üçün bu cür vasitələrdən istifadə edə bilər. Hakimiyyət bununla addımlarının əsaslı olduğunu diqqətə çatdırmış olardı. Eyni zamanda bununla Milli Şuranın da üstünə bir kölgə salmağa çalışıla bilər. Məhz bu məqamlar audioyazının yayılmasının planlarına daxil ola bilər.
– Mehman bəy, audioyazı yayıldıqdan sonra “Yeni Müsavat” qəzetində belə bir başlıqlı yazı dərc olundu ki, “Mehman Əliyev həbs oluna bilər”. Bu xəbər necə meydana gəlmişdi?
– Jurnalist mənə sual verdi ki, siz həbs oluna bilərsinizmi? Mən də bu suala cavab vermişəm. Halbuki müsahibədə yazılır ki, Mehman Əliyev hesab edir ki, həbs oluna bilər. Mən belə fikir işlətməmişəm. Mən uzun illərdir ictimai fəaliyyətlə məşğulam, vətəndaş mövqeyim var, sözümü hər zaman demişəm. Hər an nəsə ola bilər. Amma mən bu barədə heç zaman düşünmürəm. Burada həbs də, ölüm də ola bilər. Amma cavabı istədikləri kimi yazıblar. Verdikləri sualı cavabda görmək istəyirlər.
“Azərbaycanda hazırkı durumun dəyişməsinə çalışırıq”
– Hakimiyyət mətbuatında bu audioyazı ilə bağlı Freedom House təşkilatının adı hallanır. Eyni zamanda sizin Milli Şuranın üzvü olmağınız qabardılır…
– Freedom House təşkilatı hakimiyyət tərəfindən hədəfə alınıb. Bugünlərdə Azərbaycan Xarici Işlər Nazirliyinin sözügedən təşkilatın hesabatı ilə bağlı açıqladığı mövqe buna misaldır. Hakimiyyətlə Freedom House təşkilatı arasında həmişə problem olub. Bu bir faktdır. Amma bu təşkilatın baş verənlərə aidiyyatı yoxdur. Mənim də bu təşkilatla heç bağlılığım, işbirliyim mövcud deyil.
– Sözügedən audioyazının araşdırılmasıyla bağlı müvafiq orqanlara müraciət edəcəksinizmi?
– Bu audioyazıda heç bir şey yoxdur. Ona görə mən heç bir təşəbbüs göstərmək niyyətində deyiləm. Həmin yazıda Azərbaycanda hər hansı qarşıdurma yaratmaq, dövlət çevrilişi barədə söhbət getmir. Əksinə vurğulanır ki, Qərb Azərbaycanda heç bir qarşıdurma yaratmaq fikrində deyil. Sadəcə olaraq Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin güclənməsi istənilir. Bu istiqamətdə layihələr isə elə Azərbaycan hakimiyyəti ilə işlənir. Azərbaycan hakimiyyəti vətəndaş cəmiyyətinin güclənməsi istiqamətindəki layihələri Avropa Birliyi, Avropa Şurası ilə işləyir. Burada siyasət, media, nəqliyyat sahəsində əməkdaşlıqlar var. Biz də media olaraq bu əməkdaşlığın tərkib hissəsiyik. Bundan kənara çıxmırıq. Biz qanuni yollarla Azərbaycanda hazırkı durumun dəyişməsinə çalışırıq. Azərbaycandakı hazırkı durum qəbuledilməzdir və bu vəziyyət hökmən dəyişməlidir.
– Hazırda Ukraynada baş verənləri izləyirsiniz. Belə ehtimallar da var ki, meydana çıxan audioyazı Azərbaycanda da oxşar proseslərin təkrar olunmaması üçün hakimiyyətin reallaşdırdığı profilaktik tədbirdir?
– Ukraynadakı iqtisadi, siyasi durum Azərbaycandan köklü surətdə fərqlənir. Ukrayna müxalifəti parlamentdə təmsil olunub, bu ölkənin azad mediası, azad iqtisadi subyektləri var. Bu gün Ukrayna müxalifətinə dəstək verənlər xarici donorlar deyil. Dəstək yalnız daxili biznesdən gəlir və ölkədə heç kim gizlətmir ki, hər bir siyasi qüvvənin öz siyasi dayaqları mövcuddur. Bu bir demokratik normadır. Azərbaycan hələki bu vəziyyətə heç yaxın da çata bilməyib. Ona görə düşünürəm ki, öncə Azərbaycan Ukrayna səviyyəsinə çatmalıdır. Daha sonra vətəndaş cəmiyyəti ilə hakimiyyət arasında münasibətlərin necə olacağını müzakirə etmək olar. Biz bu gün Ukraynadakı qarşıdurmanı təhlil etsək, görərik ki, baş verənlərin arxasında Rusiyanın əli var. Yanukoviç hökuməti Avropa Birliyi ilə sazişi imzalama ərəfəsində idi. Amma saziş imzalanmadı, proses dayandı. Bunun nəyə görə baş verdiyini araşdırmaq lazımdır. Rusiya Ukraynaya təzyiqi artırdığından Yanukoviç geri çəkilməyə məcbur oldu. Rusiya Ukrayna məhsullarını almayacağını bəyan etdi. Digər tərəfdən isə Rusiya paralel olaraq Ukraynaya pul təklif etdi. Qarşıdurma məhz bundan yarandı. Mən düşünmürəm ki, Yanukoviç və onun komandası Avropaya inteqrasiyada maraqlı deyil. Sadəcə olaraq Yanukoviçin seçim imkanı yoxdur. Müxalifətin də yaranmış situasiyada aksiyalara keçməkdən başqa çarəsi qalmadı. Müxalifət imkan vermədi ki, Rusiyanın Ukrayna üzərindəki dominantlığı güclənsin. Problem məhz bundan yarandı. Əgər sabah Azərbaycanda oxşar vəziyyət yaranarsa, oxşar addımlar atıla bilər. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanın Rusiyadan iqtisadi asılılığı böyük deyil. Rusiya bizə Ukrayna kimi sərt iqtisadi təzyiqlər göstərə bilməz. Fevraldan Bakı-Novorossiysk layihəsi dayandırılır, qazın satışında enmə nəzərə çarpır. Azərbaycanın iqtisadiyyatı Qərbə inteqrasiya olunub. Hələlik Azərbaycana Avrointeqrasiya yolunu tamamlamaq üçün imkanlar yaradır. Ukraynada isə Avrointeqrasiya prosesində hakimiyyətlə yanaşı, müxalifət, vətəndaş cəmiyyəti də fəaliyyət göstərir.
“Ukraynanın böyük əksəriyyəti artıq Avropanı seçir”
– Ukraynadakı proseslərin sonrakı gedişatını necə dəyərləndirmək olar? Ukraynada baş verənlərdən Azərbaycan hakimiyyəti, demokratik qüvvələri və vətəndaş cəmiyyəti hansı nəticələri çıxarmalıdır?
– Hazırkı Ukraynanı 2004-cü illə müqayisə etsək, bu dövlətin xeyli inkişaf etdiyini görərik. On il ərzində Ukrayna cəmiyyətində xeyli dəyişikliklər baş verib. Ukrayna cəmiyyətində hazırda qərbyönümlü duyğular, baxışlar xeyli güclənib. Əgər o zaman Ukrayna iki hissəyə – Şərqi və Qərbi dövlətə bölünürdüsə, hazırda Şərqi Ukraynada da Avrointeqrasiya mövzusu xeyli güclüdür. Artıq Ukrayna xalqında Qərblə Rusiya arasında seçim məsələsində qəti mövqe var. Ukraynanın böyük əksəriyyəti artıq Avropanı seçir. Azərbaycanda da bu cür tendensiya var. Xüsusilə gənclərin Avropaya böyük marağı var. Amma biz tamamilə başqa mərhələdəyik. Azərbaycan müxalifəti parlamentdə təmsil olunmayıb, ölkədə azad media, azad ticarət yoxdur. Azərbaycandakı situasiya daha çox Türkmənistana yaxındır. Azərbaycan zəruri islahatlar aparmasa, Ukrayna səviyyəsinə çatmasa, ölkəmizdə ciddi problemlər ola bilər. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Qərbin də bu istiqamətdə öz siyasəti var. Keçmiş sovet ölkələri ilə əməkdaşlıq proqramının adını təsadüfən “Şərq tərəfdaşlığı” qoymayıblar. Avropa Birliyinin Şərq istiqamətində ciddi planları var. Avropa Birliyi hər il israrlı olaraq bu regiona təsirlərini artırırlar. Əgər bu maraqlar lazımı məqamda üst-üstə düşməsə, ciddi addımlar atıla bilər. Bu istiqamətdə işlər aparılır. 2015-ci il də Azərbaycan üçün dəyişiklik ili ola bilər.
– Şərq Tərəfdaşlığı proqramında 6 dövlət iştirak edir. Onlardan ikisi – Gürcüstan və Moldova artıq qurumla assosiasiya müqaviləsi imzalayıb. Belarus və Ermənistan təşkilatla məsafə saxlamağa üstünlük verir. Ukrayna ilə Azərbaycanın Avropa Birliyinə qarşı mövqeyi eyni cür dəyərləndirilir. Sizcə, Ukraynadan sonra Avropa Birliyi hansı dövlətlə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində israr edəcək? Azərbaycan, Ermənistan yoxsa Belarus?
– Bütün ölkələrə münasibətdə eyni cür siyasət aparılacaq. Hətta ola bilər ki, Ukrayna bu il assosiasiya müqaviləsinə imza ataraq, Moldova və Gürcüstanla birgə cərgədə dayansın. Ona görə hazırda Ukraynada ciddi mübarizə gedir. Qalır 3 ölkə – Belarus, Azərbaycan və Ermənistan. Belarus tam ayrı bir dövlətdir. Hazırda Lukaşenko Qərblə hər hansı işbirliyinin güclənməsinin yollarını axtarır. Ermənistana gəlincə, demokratiya sahəsində onlar bizdən öndədirlər. Ermənistan əslində sazişi imzalamağa hazır idi. Amma saziş imzalanmadı. Çünki Azərbaycan bu mərhələyə hələ gəlib çatmayıb. Bu tipli layihələrdə Azərbaycan həmişə Ermənistanla birgə beynəlxalq təşkilatlara üzv qəbul olunur. Avropa Şurasına üzvlük bunu bir daha sübut edir. Amma Ermənistanda bu gün demokratik durum Azərbaycandan qat-qat yaxşıdır. Ermənistanda müxalifət parlamentdə təmsil olunur, demokratik qüvvələrə dəstək verən biznes, media qurumları var. Onlar sərbəst toplaşmaq azadlığının məhdudlaşdırılması ilə üzləşmirlər. Yəni dövlət idarəçiliyində kifayət qədər təmsil olunurlar. Azərbaycanda isə bütün bunlar yoxdur. Ona görə Azərbaycanın da bu səviyyəyə çatdırılması üçün təzyiqlər olacaq.
– Belə hesab olunur ki, cəbhə bölgəsində atəşkəsin intensiv şəkildə pozulmasını Rusiya təşkil edir. Burada da məqsəd Qərbə mesaj ünvanlamaqdır. Rusiya bununla Ukraynadakı uğursuzluğunu Cənubi Qafqazla kompensasiya etməyə çalışır?
– Münaqişə tərəfləri problemin həllinə hazır deyillər. Tərəflərin problemin həlli ilə bağlı mövqeyi çox fərqlidir. Azərbaycan problemin həlli yolu kimi Qarabağı öz tərkibində, Ermənistan isə müstəqil şəkildə görür. Bu iki mövqedə yaxınlaşma yoxdur. Ona görə də cəbhədə vaxtaşırı bu cür toqquşmalar baş verir.
Xəyal
