Katoliklərin papasının məhkəmə qanunlarında deyilirdi: “Inkvizitorlar ümumi qanunlar çərçivəsindən kənar fəaliyyət göstərirlər və hüquq qaydalarına əməl etməyə məcbur deyillər. Onların fövqəladə səlahiyyətləri var və məhkəmə işlərini vəkilləri dinləmədən də apara bilərlər”.
Bu, bizim məhkəmələrimizə aid qayda deyil. Bizim məhkəmələrimiz xristian, inkvizisiya, küfr məhkəmələri deyil. Məhkəmələrimiz demokratik hüquq dövlətinin ədalət mühakiməsini həyata keçirən orqanlarıdı. Onlar xristian ruhundan murdar küfrü təmizləyən cübbəlilər deyil, mantiyaya bürünmüş ədalət mühakiməsi törədiciləridi.
…Çətin zamanlar idi. Küfr təkcə inkvizisiya məhkəmələri hakimlərinin ittiham etdikləri adamların ruhunu murdarlamamışdı. Küfrlə gecə-gündüz aparılan mübarizə cübbəlilərin canına başqa bir küfr hopdurmuşdu – nəyin bahasına olursa-olsun günahkarı cəzalandırmaq. Yoxsa, sənin özünü küfrdə, küfrə loyallıqda cəzalandıracaqdılar.
Cübbə köhnəlik, ədalətsiz cəzalandırma əlamətidi. Çağdaş demokratik dövlət insan haqlarına tapınan, onu müqəddəs sayan hakimiyyətdi. Onun ədalət acıtması ilə yoğrulmuş qanunlarının keşiyində dayanan hakimlər ədalət, çağdaşlıq, hüquqa hörmət rəmzi olan mantiya geyinməlidi. Hakimiyyətin qalın parçadan tikdirdiyi bu əba içərisindəki cismi hər cür küfr yoluxmasından qoruyur. Onun içindəki varlığı hər cür vəkil arqumentindən, müttəhim harayından, hətta ədalət bağırtısından da hifz edir.
Hakimlərin fiziki toxunulmazlığının təmin olunması çağdaş demokratik hüquq dövlətinin əsas qayğılarındandı…
Küfr təkcə dini maraqlandıran hadisə deyil. Küfr çox zaman sadəcə başqa cür düşünənlərin cəzalandırılması üçün “arqument” olub. Cordano Bruno, Qaliley və başqa bir çoxları sonradan nəinki dünyəvi, hətta dini məhkəmələrin də rəsmi bəraətini alıblar. Ancaq bu, onların cismini deyil, təkcə ruhunu təmizə çıxarıb. Təmiz cismin təmiz ruhunu. Yanlış dini təfəkkürün etirafında.
Küfr – başqa cür düşünənlərin cinayəti və cəzasıdı. Dünən də, bu gün də.
Təfəkkürü, hakimiyyət hərisliyi orta əsrlərin zülmətindən aydınlığa çıxa bilməyənlərin təsəvvüründə haqqını tələb etmək küfrdü. Ya zəlzələdən, ya vəlvələdən, hətta insan haqlarını tanıyan hakimiyyətlərin də bu haqlardan yararlanmaq istəyənlərə ittihamıdı küfr.
Verilən hüquq – alınan azadlıq. Bu al-verdə nə qədər azadlıq və hüquq var? Femida xanımın ədalət tərəzisində çəkilən nemətin dəyəri nə ilə ölçülür? Bu tərəzi kimlərin əlindədi? Onları kim, hansı meyar və məqsədlərlə seçir? Kimlərdən seçir və onlardan nə tələb edir? Haqq-ədalətmi, sədaqətmi, şərəf-ləyaqətmi, cəzamı? Bu üzüntülü seçim prosedurunu keçən adamda nə itir, nə qalır? O, bir də bu qaranlıq labirintə salınmayacağından əmindirmi?
Hakimlərimizə ruhumuzu nələrdən təmizləmək göstərişi verilib? Biz bunu bilirikmi? Ruhumuzu təmizləyən adamların ruhunun təmizliyinə inamımız varmı? Yoxdusa, vay bizim halımıza.
“Cübbə dəyişdirmək küfrün murdarlığını ruhdan təmizləməyə yetməz” – bu fikri on üçüncü yüzilliyin inkvizisiya məhkəməsinin haqsız qurbanlarından biri deyib. Müdafiə hüququndan məhrum edilmiş, dediyi hər sözü bumeranqa döndərilən günahsız bir din xadimi. Bizdə dindarların küfrə görə mühakimə olunması praktikası yoxdu. Küfr onların əməllərində yox, cəzalarındadı. Cəzalarında və cəzalandırılmalarında. Rafiq Tağı “küfrü”nü cəzalandırmağa özünü haqlı bilənlərin verdiyi cəzalarda. Küfrsüz dindarların aldığı cəzalarda.
“Ədalətsiz qərar çıxaran hakim və prokuror fahişədən betərdi” – bunu Viktor Hüqo Qurban Məmmədovun məhkəməsində dedi. O, bunu Şəkidə Tofiq Yaqublunun, Ilqar Məmmədovun məhkəməsində deyəcək. Hüqo bunu Bakıda NIDAçıların məhkəməsində bir daha səsləndirəcək. Artıq bir halda bu duelə bərabər söhbət əlcəksiz başa çatıb. Ikinci və üçüncü söhbətin taleyinin də belə olacağı şübhə doğurmur.
“Cübbə dəyişdirmək küfrün murdarlığını ruhdan təmizləməyə yetməz”.
Ənnağı Hacıbəyli
