«Bu, həm bankların yüksək faiz dərəcələri, həm də əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşı olmaması ilə bağlıdır»
Məhəmməd Talıblı: «Bank sektorundakı «oyun qaydaları» müasir dünyadakı bank sistemlərinə qətiyyən uyğun deyil»
Son iki ildə problemli kreditlərin sayında kəskin artım müşahidə olunur. Əgər 2011-ci ildə ödəmə vaxtı keçmiş kreditlər 557 milyon 900 manat həcmində idisə, hazırda bu göstərici 1 milyard manat civarındadır.
Mərkəzi Bankdan Modern.az saytına verilən məlumata görə, ödənilmə vaxtı keçmiş, amma qaytarılmayan kreditlərin miqdarı 1 milyard manat təşkil edir. Bu isə əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10% çoxdur.
Problemli kreditlərin artmasının əsas səbəbi nədir?
Iqtisadi Təhlil Institutunun rəhbəri Məhəmməd Talıblı hesab edir ki, problemli kreditlərin sayının artması həm bankların yüksək faiz dərəcələri, eyni zamanda əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşı olmaması ilə bağlıdır. Çünki banklardan götürülən kreditlərin əhəmiyyətli hissəsi istehlak kreditləri ilə bağlıdır ki, bu da əhalinin problemlərinin ertələnməsi və vaxt udması üçün ekstremal situasiyaları ilə bağlıdır. Verilən kreditlərin isə 55%-dən çoxu ev təsərrüfatlarının payına düşür. Bu o deməkdir ki, götürülən kreditlər əsasən avtomobil və istehlak kreditlərindən ibarətdir. Əhalinin gəlirlərindəki əhəmiyyətli artımların olmaması və ya gəlirlərin ədalətli bölüşməsi mexanizmindəki qeyri-müəyyənlik onların götürdükləri kreditlərin qaytarılmasında problemlərin yaranması ilə müşahidə olunur ki, bu da problemli kreditlərin artmasına səbəb olur. Beynəlxalq normalara görə, əgər ölkədə problemli və ya gecikən kreditlərin həcmi ortalama olaraq 10%-i keçirsə, bu, artıq kritik hədd hesab olunur.
Ekspert Neft Fondunun aktivlərinin ölkəyə gətirilərək bank sisteminə daxil olmasını normal bank bazarının mövcud olduğu şəraitdə mümkün hesab edir. Amma ölkəmizdə rəqabətli bank sektoru və işlək bazar olmadığı üçün bu maliyyə resurslarının bank sektoruna daxil olması nəyisə dəyişməyəcək. Çünki həmin maliyyə resursu bu şərtlər altında idarəetməyə yönəldilsə, yenə bundan bank sektoru udmayacaq: “Ölkədə bank sektorundakı kredit faiz dərəcələrinin yüksək olması birbaşa kredit resurslarının məhdudluğu ilə bağlı deyil. Bank sektorundakı ”oyun qaydaları”nın müasir dünyadakı bank sistemlərinə qətiyyən uyğun olmaması ilə bağlıdır. Əgər bir ölkədə təkcə bir bankın – Beynəlxalq Bankın bank kreditləri 45 faizi əhatə edirsə, hansı rəqabətli bazardan danışmaq olar ki? Neft Fondunun aktivlərinin müəyyən hissəsi ölkə iqtisadiyyatına xidmət üçün dəqiq prioritetlər seçilərək cəlb edilsə, yaxşı olar. Amma rəqabətli bank sektoru və sağlam “oyun qaydaları” müəyyənləşəndən sonra bunu etmək mümkün ola bilər. Ehtiyat edirəm ki, onsuz da sürətlə xərclənən (büdcəyə edilən transfert və Neft Fondundan investisiya layihələri üçün xərclənən) Neft Fondunun aktivlərinin müəyyən bir hissəsi də bu yolla mənimsmənin və ya səhv iqtisadi siyasətin qurbanı olsun. Bunun gələcək nəsillər qarşısında hesabatını vermək isə olduqca böyük çətinlik yaradar”.
Ekspertin sözlərinə görə, Neft Fondunun xarici idarəetmədən əldə olunan illik gəlirlilik səviyyəsi 2-3 faizdən artıq deyil. Neft Fondu neft gəlirlərinin idarə edilməsindən 2007-ci ildə 4,5 faiz, 2008-ci ildə 3,8 faiz, 2009-cu ildə 3,6 faiz, 2010-cu ildə 0,8 faiz, 2011-ci ildə isə 0,7 faiz qazanc əldə edib. Son 2 ildə isə gəlirlilik səviyyəsi artaraq 2 faizin üzərində olub. Amma buna baxmayaraq ölkədə yenə də maliyyə resursuna böyük ehtiyac var: “Neft Fondunun aktivlərinin ölkənin maliyyə sisteminə daxil etmək istəyiriksə, ilk növbədə bank sistemində normal islahatlar keçirməli, bank kapitalının inhisarçı mənbələrdən daxil olmasını azaltmalı, bank faizlərinin aşağı salınması üçün Mərkəzi Bankın monetar tənzimləmə alətlərini təsirləndirməli, kredit resurslarının müxtəlif mənbələrdən əldə olunma imkanlarını genişləndirməli, banklara administrativ xərclərinin azaldılmasını həll etməli, rəqabətli bank sektoru yaradılmalması üçün ”oyun qaydaları” normallaşdırmalıdır”.
Fizzə
