Türkiyənin ünlü strateqlərindən Hasan Oktay “Azadlıq”a hansı mətləbləri açıqladı?
«Təbii imkanlardan düzgün istifadə edilməməsi Azərbaycanı bölgənin lider dövlətinə çevirə bilmədi»
Türkiyədə Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzi (Kafkassam) onun yaradıcısı və başqanı Hasan Oktayın davamlı, yorulmaz fəaliyyəti nəticəsində qardaş ölkənin mötəbər tədqiqat institutlarından birinə çevrilib. Bölgəni və bütün türk dünyasını inanılmaz səviyyədə tanıyan, bilən və bu coğrafiyada daima Övliya Çələbi misallı səyahətlər edən Hasan bəy “Azadlıq”ın suallarını cavablandırır.
– Bu yaxınlarda Azərbaycanda oldunuz. Kimlərlə görüşdünüz. Proqramınız nə idi?
– Azərbaycana, əlbəttə, daha tez-tez getməyi arzu edirəm, çünki Azərbaycan xalqını ürəkdən sevirəm. Bu dəfə Azərbaycan Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutunun 19-cu əsrdə Qafqaz savaşları və onların yekunları ilə bağlı təşkil etdiyi simpoziuma dəvət edilmişdim. Bu toplantıya mövzu üzrə tanınmış elm adamları dəvətli idi. Mən də Rəvan xanlığı haqqında bir məruzə etdim. Simpozium 3 gün sürdü. Toplantıya qatılan elm adamları ilə təmaslardan başqa vaxt tapıb Azərbaycanın bir çox siyasət adamları və ictimai təşkilatlarının nümayəndələri ilə görüşə bildim. “Azadlıq” radiosunda canlı yayıma qatıldım, Türkiyənin Avropa və Qafqaz siyasəti, Azərbaycanla ilişgiləri haqqında söhbət etdik.
– Azərbaycanda daxili siyasətlə bağlı mülahizələrinizi bildirərsinizmi?
– Azərbaycanda daxili siyasətin ana xəttinin Qarabağ problemi üzərində qurulduğu bəyan edilir. İstər daxili, istərsə də xarici siyasətdə bu diplomatiya əsas götürülmüş kimi bəyan edilir. Bu üzdən də müxalifətin demokratiya tələbləri Qarabağ siyasəti üzündən davamlı olaraq rədd edilir, demokratiyanın zəruri şərti olan azad seçkilərin bütün mərhələlərində müxalifətin imkanları ağlagəlməz dərəcədə məhdudlaşdırılır. Buna görədir ki, Azərbaycanda müxalifət get-gedə daha da zəifləyir. Hakimiyyətin müxaifəti davamlı olaraq zəiflətməsi isə xalqda ümidsizlik hisslərini dərinləşdirməkdədir. Amma bir nüans var. İqtidarlar xalqı “ya mənimləsiniz, ya da siyasətlə uğraşmayacaqsınız” durumuna salırkən özünü gücləndirdiyini zənn edirsə, böyük səhv edir.
– Demokratiya standartları baxımından Azərbaycanı hansı ölkələrlə müqayisə edərdiniz?
– Dekabr ayının 2-3-ü günlərində İstanbuldakı Marmara Universitetində “Xəzərdən qara dənizə strateji baxışlar” adlı bir seminara “Güney Qafqazın seçimləri və demokratiya” mövzusunda məruzə ilə qatılmışdım. Məruzəni üç Güney Qafqaz ölkəsinin müqayisəsi üzərindən təqdim etdim. Bu üç ölkənin daxili və xarici problemləri, demək olar ki, eynidir. Gürcüstanın Osetiya və Abxaziya problemi var. Ermənistan Qarabağı işğal edib, hələ də əlində saxlayır, bu üzdən orada demokratiyanın daha aşağı səviyyədə olması məntiqli olmalı idi. Amma hətta Ermənistanda da demokratiyanın səviyyəsi Azərbaycandan yuxarıdır və bu, ilgincdir. Yəni, Güney Qafqazda demokratik duruma görə Gürcüstan, təbii ki, ilk sırada, Ermənistan ikinci yerdədir. Azərbaycanın isə bu sahədə çox iş görməsi lazlmdır. Belə çıxır ki, həmin siyasi şüarlardan yararlanmaq lazım gəlirsə, Ermənistan daim “Qarabağ əldən gedə bilər” təhlükəsi ilə ölkədə haradasa, fövqəladə vəziyyət kimi bir şey yaratmalıdır. Amma gördüyünüz kimi, orada, hətta prezident heç nəyi bəhanə etməyərək üçüncü müddətə səlahiyyət müddətini uzatmaq üçün bir yola əl atmadı və getdi. Gürcüstanda da Osetiya və Abxaziya problemini bəhanə edərək prezidentlik normativlərini dəyişməyə əl atmadılar və Saakaşvili iki müddət işlədikdən sonra getdi. Amma Azərbaycanda bu problemdən çıxış yolu tapa bilmədilər və dünyanın diqqətini, yaxşı olmayan mənada, özlərinə çəkdilər.
– Rəsmi Bakı davamlı olaraq elan edir ki, Azərbaycan bölgənin lider ölkəsidir, amma siz deyəsən, bu optimizmi bölüşmürsüz…
– Coğrafi üstünlüklər var və bu imkanlar Azərbaycanı lider ölkə edə bilərdi təbii ki… Yeraltı qaynaqlardan əldə edilən gəlirin xalqa doğru paylaşımı və bu gəlirlərdən ağıllı istifadə Azərbaycanı lider ölkə edə bilərdi.
– Azərbaycanda korrupsiya ilə bağlı beynəlxalq təşkilatlar həyəcanlı xəbərlər, açıqlamalar verirlər. Amma Azərbaycan hökuməti də bu iddiaların tamamilə əsassız olduğunu, ölkədə demokratiya, şəffaflıq olduğunu bidirməkdədir. Siz bu iddiaların hansını doğru sayırsınız? Kənardan baxanda Azərbaycan bu iddiaların hansına uyğun olan bir ölkə kimi görünür?
– Azərbaycanda gəlir qrupları arasında müdhiş bir uyğunsuzluğun olduğunu görmək üçün bu ölkəni üçcə gün gəzib-dolaşmaq yetərlidir. Azərbaycan demokratiyasının dayandığı təməllər isə Qarabağ problemi üzərindədir. Qarabağ problemi var olduğuna görə xalqın iş, çörək, ədalət tələbləri az qala, vətənə xəyanət kimi dəyərləndirilir, bu tələblər davamlı olarq təzyiqlərlə cavablandırılır. Bunları nəzərə alsaq, Azərbaycanı, bir az dəqiq ifadə ilə yarım diktatorluğun olduğu ölkə kimi səciyyələndirmək mümkündür. Qarabağ problemi var, bunu həll edə bilmirlər, amma bu problemdən aldıqları güclə də Azərbaycanı heç bir cavabdehlik və məsuliyyət hiss etmədən yönətməyə çalışırlar. Bu, sağlıqlı və salamat bir çıxış yolu deyil. Heç gözlənilmədən, Azərbaycanda bir xalq hərəkatı başlaya bilər. Əgər belə bir olay çıxarsa, təbii ki, bunun səbəbi Azərbaycanın indiki idarəetmə sistemi olacaqdır. Baxın, lap bu yaxınlarda Qarabağ qazisi Zaur Həsənov sosial ədalətsizliyə qarşı özünü yandırmaqla həyatına son verdi. Bu, Azərbaycan iqtidarının Qarabağ bəhanəli idarəetmə strategiyasının iflasıdır. Artıq, daxili siyasi qabarmaları Qarabağ bəhanəsilə yatırmaq mümkünsüz hala gəlib. Amma əgər, Azərbaycan yönətimi bu sadə həqiqətləri göz önünə alıb idarəetmədə əsaslı dönüş yarada bilərsə, o zaman Azərbaycanı bölgənin lider dövləti etmək şansları vardır. Bu baş vermədikcə, bu barədə danışmağı artıq hesab edirəm.
– Qərb ölkələrinin Azərbaycandakı səfirlikləri ölkənin müxalifət təmsilçiləri ilə təmaslardan adətən yayınmırlar. Amma Türkiyənin səfirliyi haqqında bunu demək olmur. İnsnlar bunu Türkiyənin dövlət siyasəti sayırlar və bu qədər ehtiyatlı siyasəti Türkiyəyə yaraşdırmırlar. Bu siyasət hansı məntiqdən qaynaqlanır? Eyni sözləri Azərbaycana gələn Türkiyə millət vəkillərinə və ya müxalifət nümayəndələrinə də aid etmək olar…
– Türkiyə artıq, 20 ildir ki, türk dünyasına yönəlik uyğunsuz siyasətinin acı bəhrələrini görməkdədir. Öncəliklə, türk dövlətlərinin iç işlərinə qarışmamağı bir ehkam olaraq qəbul etmişdir. Bunun üçün də türk dövlətlərinin başçıları ilə təmas saxlamağı doğru hesab edərlər. Özbəkistan məsələsi Türkiyə üçün bir dərs olduğundan Türkiyə bu dövlətlərdə iqtidarın xaricində kimsə ilə təmas saxlamağa üstünlük verməz. Təbii, bu, sağlıqlı bir seçim deyil, amma yorum bundan ibarətdir. İqtidarlar bu şəkildə davranırlar və Türkiyədəki müxalifət də bu davranışı təkrar edir. Ola bilsin ki, bəzi istisnalar olur. Və təəssüf ki, türk dövlətlərinin hamısında insan haqlarının, hüququn üstünlüyü, sosial həyatın inkişafı gündən-günə geri getməkdədir.
– Bu yaxınlarda Türkiyədə polisin apardığı korrupsiya əməliyyatlarının gedişində bir azərbaycanlı məmur da orada həbsə atıldı. Bu, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinə bir problem yarada bilərmi?
– Bu əməliyyatların arxasınca Türkiyədə uzun-uzadı daxili mübahisələr doğub və şübhəsiz, bu əməliyyatların sonucu olaraq davam edən bu mübahisələr Azərbaycanla da, digər türk dövlətləri ilə də münasibətlərə təsir edəcək. Ən azından bu qrup Türkiyədə və başqa türk dövlətlərində əvvəllər olduğu kimi rahat hərəkət edə bilməyəcək. Rüşvət mövzusu çox əhəmiyyətli məsələdir. Türkiyə ilk başdan tədbirli davranıb bunu kökündən qazıya bilərdi, təəssüf ki, bunu etmədi. Buna görə də, indi şişmiş məsələlər Azərbaycana da daha çox faktlarla sıçrasa, təəccüb etməyin.
– İndi Türkiyə və Azərbaycan “bir millət, iki dövlət” formuluna nə qədər uyğundur?
– Əgər iki xalq arasında münasibətləri əsas götürsək, bu deyim doğrudur və həmişə də doğru olacaq. Ola bilər ki, müxtəlif siyasi çalxantılar səbəbindən bu iki xalq arasında münasibətlər bəzən soyumaqda olan kimi görünür, amma nəzərə alın ki, dünyada bir-birinə bütün parametrlər üzrə bu qədər yaxın olan başqa xalqlar yoxdur. Təbii, dövlətlər arasında soyuma xalqların da münasibətlərinə təsir edir. Türkiyənin dəstəyi Azərbaycanın geosiyasi güc ola bilməsini sürətləndirməyə yardım edər. Yetər ki, Azərbaycanda bu dəstəyi düzgün istifadə etsinlər, bu dəstəkdən demokratiyanın və sosial ədalətin inkişaf etdirlməsi naminə yararlansınlar.
