Azər Mehtiyev: «Statistikada bu qədər fərqlər ortada böyük korrupsiyanın olmasını göstərir»
Məlum olduğu kimi, Iranın Azərbaycandakı səfiri Iran mətbuatında dərc etdiyi məqaləsində ötən il iki ölkə arasında ticarət mübadiləsinin 1 milyard dollara çatdığını yazıb. Ancaq Azərbaycan tərəfinin bununla bağlı açıqladığı rəqəmlər tamamilə fərqlidir.
Dövlət Statistika Komitəsinin 2012-ci il üçün məlmatlarına görə, Iranla xarici ticarət dövriyyəsi 263 mln 787 mln dollar təşkil edib. Iran tərəfi 2012-ci illə müqayisədə ölkələr arasında ticarət dövriyyəsinin azaldığını deyir. Gömrük Komitəsinin rəsmi saytında yerləşdirilən məlumata əsasən, ötən ilin 11 ayı ərzində xarici ticarət dövriyyəsi 257 mln 943 min dollar təşkil edib. Bu da Iran səfirinin açıqladığı rəqəmdən təxminən 742 mln dollar azdır. Hətta 2013-cü ildə 2012-ci illə müqayisədə xarici ticarət dövriyyəsində azalma müşahidə olunmasaydı, deməli, ötən ilin dekabr ayında iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsi 5 mln 844 min dollardan artıq olmayıb. Yəni ötən il Iranla Azərbaycan arasında ticarət dövriyyəsi 263 mln 787 mln dollardan artıq olmayıb. Bu halda ortada 736 mln 123 min dollar fərq yaranır.
Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl iqtisadçı Rövşən Ağayev Azərbaycan hökumətinin 2012-ci ildə təkcə Gürcüstandan idxal olunan məhsulun dəyərini təxminən 5 dəfə az rəsmiləşdirdiyini açıqlamışdı. Belə ki, 2012-ci ilin nəticələrinə görə, Azərbaycan gömrüyü Gürcüstandan idxal olunan malların hər 5 dollarından 1-ni qeydiyyata alıb. Gürcüstan milli statistika orqanının rəqəmlərinə əsasən, 2012-ci ildə qonşu ölkədən Azərbaycana 626,8 milyon dollar həcmində məhsul ixrac olunub. Azərbaycanın statistika qurumu isə həmin məbləği təxminən 5 dəfə az, yəni 129,9 milyon dollar göstərir. Bu da 496,9 mln dollar fərq deməkdir.
Ümumiyyətlə, Azərbaycan tərəfinin xarici ticarət dövriyyəsi ilə bağlı statistikası ölkəmizin xarici ticarət tərəfdaşlarının açıqladığı rəqəmlərdən xeyli fərqlənir.
Təkcə Gürcüstan və Iran tərəfinin açıqladığı rəqəmlər arasında Azərbaycan tərəfinin açıqladığı məlumatlar arasında 1 mlrd 233 mln dollardan artıq fərq var.
Qeyd edək ki, Azərbaycanın 190-dan artıq ölkə ilə xarici ticarət əlaqələri var.
Azərbaycanın digər ölkələrdən idxalı gizlətdiyi əvvəlki araşdırmalar zamanı da ortaya çıxıb. Iqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin apardığı araşdırmalar göstərir ki, 2003-2009-cu illərdə Azərbaycanın 16 ölkə üzrə 10,6 mlrd dollarlıq idxal dövriyyəsi qeydiyyata alınmayıb.
Əslində, büdcəyə daxilolmalar əsasən idxal əməliyyatlarından nəzərdə tutulur. Çünki idxala həm rüsumlar, həm ƏDV tətbiq olunur. Bu o deməkdir ki, həmin dövr ərzində təxminən 5 mlrd dollar vəsait dövlət büdcəsindən kənarlaşdırılıb. Çünki 10,6 mlrd-ın təxminən 38%-i dövlət büdcəsinə gedəcək məbləğ olub.
Ekspertlərə görə, ƏDV, aksiz, gömrük rüsumları nəzərə alınsa, elə məhsullar var ki, gömrük dəyərinin 70-75%-i qədər vergi yükü daşımalı olur. Idxal qeyri-leqal olduqda isə sadəcə qeyri-rəsmi ödənişlər hesabına yüksək vergidən qaçmaq olur. Əgər hökumət Gürcüstandan idxala tətbiq etdiyi “gizlətmə əmsalını” başqa ölkələrin də idxalına tətbiq edirsə, deməli, Azərbaycanın real idxalının həcmi rəsmi idxaldan azı 3-4 dəfə çoxdur.
Bütün bunlara görə kimlər cavab verməlidir?
Iqtisadi Təşəbbüslərə Yardım Mərkəzinin rəhbəri Azər Mehtiyev buna görə məsuliyyətin Gömrük Komitəsinin üzərinə düşdüyünü deyir. Çünki ölkəyə daxil olan mallara nəzarəti məhz bu qurum həyata keçirir. O malların gömrük dəyəri hesablanaraq ölkənin Statistika Komitəsində qeydiyyata alınır.
Ekspertin sözlərinə görə, ayrı-ayrı ölkələrə arasında ticarət dövriyyəsi zamanı bu cür fərqlər yaranır. Lakin bu fərq heç vaxt bu qədər böyük əhəmiyyətli rəqəmlərlə ifadə olunmur. Belə böyük fərqin olması hər şeydən əvvəl gömrükdə gizli iqtisadiyyatın olmasının, dövriyyənin tam uçota alınmamasının nəticəsidir: “Ölkəyə gətirilən malların üzərində inhisarçılıq mövcuddur. Eyni zamanda ölkəyə daxil olan malların uçota alınması ilə bağlı problemlər var. Bütün hallarda xarici ticarətlə bağlı statistikada bu qədər fərqlər ortada böyük korrupsiyanın olmasından xəbər verir”.
Ekspertlər ortaya çıxan faktlarla bağlı cinayət işinin açılmasını da vacib hesab edir. Bir müddət əvvəl “Azadlıq”a açıqlamasında hüquqşünas Müzəffər Baxış Azərbaycan gömrüyündəki acınacaqlı durumun özünü təkcə Gürcüstan və Iranla idxalda göstərmədiyini qeyd etmişdi. Əslində, Azərbaycanda gömrüyün “toxunulmaz sfera” olduğunu deyən M.Baxışov bildirdi ki, Azərbaycanın hətta dünyanın ən demokratik ölkələri ilə idxal, ixrac əməliyyatlarındakı rəsmi sənədlərdə ciddi fərqlər var. Bu yolla dövlət büdcəsinə külli miqdarda ziyan vurulur. Bu, dövlət əmlakının mənimsənilməsidir. Əslində, belə məlumatlar dərhal araşdırma predmeti olmalı, məsuliyyət daşıyanlar barəsində cinayət işi başladılmalıdır. Mövcud qanunvericiliyə görə, bunu Baş Prokurorluq etməlidir. Amma Baş Prokurorluq gömrükdə baş verənlərə göz yumur.
Hüquqşünasın sözlərinə görə, ortada siyasi məqsədlər olduğu üçün kimlərinsə məsuliyyətə cəlb olunacağını gözləmək olmaz.
Fizzə
