Indi bir çox şeylər çox asan görünür. Amma bir vaxt geopolitika yazarların arasında yaman dəbdəydi. Bəzi yazarlar yeri gəldi-gəlmədi bu sözü işlədir və yazılarını bu rubrika altında verməyə cəhd edirdilər. Adamı ən çox dilxor edən isə Azərbaycanın geopolitikasının vəsf edilməsi idi. Yazırdılar ki, bəs bizim çox əlverişli geopolitik vəziyyətimiz var və bundan mütləq yararlanmalıyıq. Amma Azərbaycan şimaldan Rusiya, cənubdan Iran və qərbdən isə Ermənistanla əhatə olunub, ərazisinin bir hissəsi də əsas ərazidən kənardadır. Buna rəğmən hələ də bir çoxu monoton şəkildə coğrafiyanın bu ölkəyə bəxş etdiyi üstünlük haqda yorulmadan danışmağı sevirlər. Amma real siyasətin içində olanlar və daim onun soyuq nəfəsini hiss edənlər yəqin bu “üstünlükləri” başqalarından daha çox hiss edirlər. Bunu anlayaraq həmişə beynəlxalq siyasətə geosiyasi prizmadan deyil, daha çox humanitar yöndən baxmağı təbliğ edirdim. Bəlkə də dünya maraq və mənafe üstündə deyil, hüquq və ədalət üstündə qurulsaydı kiçik dövlətlər üçün daha yaxşı olardı.
Amma zaman bu tezisi də özünəməxsus tərzdə saf-çürük etdi. Bəli, siyasətdə zaman güclü faktor kimi çıxış edir. Amma məlum oldu ki, o, heç də həmişə bütün yaraların dərmanı olmur, əksinə yeni sürprizlər və yeni problemlər gətirir. Indi iki qonşu ölkənin – Azərbaycanın və Gürcüstanın vəziyyətinə baxanda buna əmin olmaq heç də çətin deyil. Bu iki ölkə geopolitikanın bəzi hallarda sərbəst parametri kimi çıxış edən zamana çox böyük ümid bəsləyirdilər. Azərbaycanda bu, daha çox hiss olunurdu, çünki zaman həqiqətən də bəzi üstünlüklər gətirməli idi və gətirdi də. Amma onlar bir məsələdə – Qarabağ probleminə münasibətdə real diplomatik və hərbi üstünlüyə gətirib çıxarmadı. Eyni sözləri Gürcüstandakı münaqişələr haqqında da demək olar. Biz nə vaxtsa benynəlxalq hüququn qələbəsi ilə bağlı ümidlərə qapılarkən Şotlandiyi Böyük Britaniyadan, Kataloniya Ispaniyadan ayrılmaq istəyir və bu ayrılma, qopma prosesini artıq çoxdan başa çatdıranlar da var – məsələn, bu yerdə Kosovonu yada salmaq olar. Ümid etmək ki, bir yerdə prinsip bir formada, başqa yerdə isə digər formada tətbiq olunacaq, bu, sadəlövhlük olardı. Azlıq getdikcə dünya siyasətində daha çox diqqət çəkir. Fərqi yoxdur, bu, dini azlıq, ya etnik azlıq, ya da hətta cinsi azlıq ola bilər. Misallar çoxdur. Onlar çoxuna bəlli və aydındır, amma insanlar bu xüsusda süsmağa üstünlük verirlər. Indi qonşu Gürcüstanla Rusiya arasında hələ də diplomatik münasibətlər bərqərar olmayıb, nə Rusiya tələsir, nə də Gürcüstan. Əvvəl bir neçə dəfə yazmışdıq ki, B.Ivanişvilinin Rusiyanı üçüncü dəfə kəşf etmək cəhdi siyasi fiasko ilə bitəcək. Düşünmürük ki, Rusiya özünün Abxaziya və Osetiya siyasətinə yenidən baxsın. Böyük ehtimalla bu, olmayacaq. O bir tərəfdən də Ivanişvili də Rusiydan bu iki ərazi ilə bağlı siyasətini dəyişməyi gözləyir. Hətta belə təsəvvür yaranır ki, Rusiya Gürcüstana o qədər də maraq göstərmir, bu ölkədən qopardığı iki ərazi onu qane edir. Rusiya görəndə ki, artıq hansısa ölkəni öz orbitində saxlaya bilmir, onun “qanadları”nı kəsib buraxır. Burada mənim yadıma çoxdan oxuduğum bir roman düşür. Onun adı “Qanadsız quşlar” idi… Başa düşürəm, bu, çox pessimist notdur. Amma məsəl var deyirlər ki, pessimist sadəcə məlumatlı optimistdir. Təbii ki, geosiyasi kataklizmlər baş versə, tutaq ki, Rusiyada milli hərəkatlar qızışsa, bu ölkə yenidən parçalanma ilə üz-üzə qalsa, onda çox şey dəyişə bilər. Amma bunun ehtimalı nə qədərdir? Romantikləri çıxmaq şərtilə çətin ki, kimsə bu suala təsdiqedici cavab verə bilsin.
Ya gücün olmalıdır, ya da mədəniyyətin!
Kiçik ölkələr bilməlidir ki, onlar kiçik olduqlarına görə bəzi böyüklərin özünə rəva bildiyi şeyləri tutuquşu kimi təkrar edə bilməzlər, çünki onlar kiçik və zəif olduqlarından heç kim onların nazı ilə oynamayacaq. Artıq tək superoptimistlər ümid edə bilər ki, onlar nə vaxtsa böyük dövlətlərin məqamına və səviyyəsinə çatacaqlar. Bu, olmayacaq, çünki inkişafdakı fərqlər o qədər böyükdür ki, onları adlamaq elə də asan deyil. Ona görə də vurğunu ona yönəltmək lazımdır ki, digər millətlərin heç olmasa rəğbətini qazanasan. Bu, mümkündür. Amman təəssüf ki, bəzən kiçik dövlətlərdəki siyasi sistemlər buna imkan vermir. Dünya elədir ki, ya gücün olmalıdır, ya da mədəniyyətin. Bədbəxtlik onda baş verir ki, bunların hər ikisi olmur…
Kiçik sözardı
Indi deyəcəyim bəlkə qeyri-adi görünəcək. Mənə elə gəlir ki, bu mətləbləri Nizami hamıdan tez duymuşdu. Istəsəydi, o da böyük qəhrəmanlıq səhifəsi təsvir edərdi, kiçik Bərdənin böyük Isgəndərin qarşısında necə dayandığını vəsf edərdi. Amma o, belə etmir, başqa bir situasiya uydurur. Elə bir situasiya ki, kiçik dövlətlərin davranışına daha adekvatdır. Bəli, o vaxt – dövlətlərin öz münasibətlərini yalnız hərblə müəyyənləşdirdiyi bir vaxt Nizami bunu duyur və hiss edirdi…
