Sənətin rejimi və “rejimin sənəti” arasında…

İIllərlə deyilsə, yazılsa da, Azərbaycan hakimiyyəti sənət adamlarına fəxri adların verilməsi kimi sovet ənənəsindən qurtula bilmir, əksinə, bu “ənənəni” yaşatmaqda israrlı görünür. Çünki siyasi repressiya və polis dəyənəyi üstündə qurulmuş rejimlər mədəniyyət və incəsənət xadimlərindən öz təbliğatları üçün istifadə edirlər. Fəxri adları, titulları “istedad barometri” statusuna qaldırmaq və “xüsusi imtiyaz” sahəsi yaratmaqda hakimiyyətin məqsədi budur: özünü təsdiq etmək istəyirsənsə, buyur, rejimə xidmət elə, əl buyruqçusu, təbliğatçısı ol və “xüsusi imtiyaz” sahəsinin toxunulmaz sakininə çevril.
Böyük istedadlara “əməkdar” və ya “xalq” artisti (şairi, yazıçısı, rəssamı) adı verilməsi bu “adın” statusunu qorumaq istəyindən doğur, sonra isə siyasi hakimiyyətin niyyəti gerçəkləşir… Son illər Azərbaycanda fəxri ad alanların siyahısına diqqət etmək hakimiyyətin məramını anlamaq üçün kifayətdir.
Bu uğurlu siyasi oyun neçə illər idi ki, özünü doğruldurdu: vətəndaş münasibəti tələb olunan yerdə sənət adamına “çevrilən”, ləyaqət məqamında “siyasətə qarışmayan” onlarla, yüzlərlə “ünlü simanın” şahidi olmuşuq: çünki onlar fəxri ad, prezident təqaüdü və s. tələ yemlərinin qurbanlarıdırlar.
Ancaq görün hansı vəziyyət yaranıb ki, artıq incəsənət adamlarının da üsyanı yetişməkdədir; artıq hakimiyyət bu sahəyə də nəzarət imkanlarını itirməkdədir.
Söhbət Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktyoru Ilqar Cahangirin timsalında ümumiləşən “sənət adamları”ndan gedir. Onların sırası artır, hakimiyyəti sərt tənqid edənlərin dərhal işdən qovulması, siyasi repressiya maşınının işə düşməsi ilə guya bu tendensiyanı önləmək arzusu isə özünü doğrultmur.
O ayrı məsələ ki, dövlət idarəsində çalışanları şəxsi işçisi saymaq YAP iqtidarının köhnə şakəridir; daha düşünməzlər ki, dövlət idarələri dövlət büdcəsindən maliyyələşir, büdcə isə xalqın verdiyi vergidən, millətə məxsus olan təbii sərvətlərdən formalaşır… Düşünməzlər, çünki hakimiyyətə ata malı kimi baxırlar.
Indiki şəraitin mahiyyəti ondadır ki, əgər əvvəllər bu cür narazılıqların intişar tapmaması üçün daha düşünülmüş siyasət yeridilirdisə, indi heç bir dözüm, anlayış göstərilmir: anında qovur və cəmiyyətdə aqressiyanı artırmağa xidmət edirlər.
Belə olmasaydı, Rüstəm Ibrahimbəyov kimi dünya səviyyəli sənət adamına qarşı savaş açmaz, Kinematoqrafçılar Ittifaqına alternativ qurum yaratmazdılar. Iş o yerə çatıb ki, bu qədər təzyiq və təqiblərin qarşısında Rüstəm Ibrahimbəyovun sədri olduğu quruma üzvlərin sayı artır və üzv olanların böyük əksəriyyəti heç də dövlətin bütün imtiyazlarını əldə edən, maddi asılılığı olmayan insanlar deyil; əksinə, bir çoxlarının himayəyə ehtiyacı var. Amma “himayədarlığın” hansı acınacaqlı nəticələr doğurduğu, titulların nələrin bahasına verildiyi artıq ictimai fikirdə o qədər dəqiq qiymətini alıb ki, təkcə ləyaqətini yox, həm də gələcək karyerasını düşünənlər bu hakimiyyətin girovuna çevrilmək istəmirlər.
Illərlə yığdıqları ad-sanlarını ayaqları altına qoyub, hakimiyyətin “Rüstəm Ibrahimbəyov hücumu” kampaniyasında yer almağı özlərinə layiq bilənlərin isə ictimai reablitasiyasının baş tutmaması bir ayrı nüansdır. Dövlətin dəstəyini (pulunu) gözləyə-gözləyə “şirəyə” yığışan “arıların” heç də “bal arısı” olmadığı üzə çıxanda və hakimiyyət istədiyini ala bilməyəndə hay-küylə meydana atılan “alternativlər” yaddan çıxdılar.
Aktyor – o demək deyil ki, ən zəif ssenarilərdə rol almalı, teart səhnəsini ictimai tribunalara daşımalı və hakimiyyət məddahlağı ilə özünün olan-qalan nüfuzunu xərcləməlidir. Insanların istifadə imkanlarının bir limiti var və bu hakimiyyət sənət adamlarından istifadə limitini artıq bir neçə ildir ki, xərcləyib qurtarıb.
Repressiyanın kinodan teatrın səhnəsinə qədər gəldiyini müşahidə etmək heç də çətin deyil. Əlbəttə ki, sənət adamları bu ədalətsizliyə qarşı duracaqlar – necə ki, dururlar; onlara qahmar çıxanlar və etirazçılara edilən ədalətsizliyə etiraz edənlər də bir deyil, beş deyil…
Bu etirazlar Avropa və Rusiyaya cəbhə açıb, səngərə girən və “xalqa arxalandığını” bəyan edən hakimiyyətin “dayaqlarının” bariz görüntüsüdür.
Repressiv sistemin ən etibarlı təbliğat dayağı – sənət adamları öz çiyinlərini harınların getdikcə ağırlaşan gövdələrinin altında nə vaxta qədər saxlamalıydılar ki?