Ov tüfəngindən atəş açdı; Güllələdi; Öldürdü; Diri-diri yandırdı; Bıçaqladı; Xəsarət yetirdi; Evdən qovdu; Qəza törətdi; Özünü asdı…
Bu kimi həyəcanlı cümlələrlə başlayan xəbərlərin sayı gündən-günə çoxalır. Cinayətlərin artması bir yandan cəmiyyətin bəlası, hökumətin günahıdırsa, o biri yandan mətbuat, əsas da televiziyalar üçün mövzu mənbəyidir. Son illər telekanalların kriminal verilişlərə marağı güclənib. Bir-birinin bəhsinə gündəlik, həftəlik verilişlər yağışdan sonrakı göbələk kimi durmadan çoxalır. Hər axşam ölüm-itim xəbərlərinin sayını artırmaq uğrunda sanki yarış, rəqabət, savaş gedir. Bu azmış kimi, xəbəri olduğundan qorxulu, təsirli formada çatdırmaq da xəstəliyə çevrilib.
Ekranda, efirdə cinayət xarakterli xəbərlərin artmasının “qırx” səbəbi var. Onlardan birincisi, televiziyaların marağıdır. Tamaşaçı toplamaq, reytinq qazanmaq, hüquq orqanları, bu orqanların işçilərilə sıx, məqsədli əlaqələr qurmaq.
Hüquq-mühafizə orqanlarınınsa öz marağı var: tanınmaq, təbliğ olunmaq, informasiyanı özünəsərfəli formada təqdim etmək. Iş o yerə çatıb ki, hətta müstəntiqin yanında təcrübə keçən könüllülər belə, cinayət faktlarını şərh etmək haqqı əldə ediblər. Efir onlara iş yeri tapmaq üçün bir növ zəmanət məktubudur. Rayonlarda telekanalların kriminal verilişlərində, xəbərlərində tez-tez görünən müstəntiqlər “xodgedən” sayılır. Onlardan daha çox qorxurlar; “amandı, televizorda bizi biabır edər”. Milli psixologiyadan gələn düşüncədir, bu qorxu kriminal verilişləri satın alan istintaqçıların işinə yarayır. Ondan sonra ictimaiyyəti məlumatlandırmaq məsələsi ortaya çıxır.
Kriminal informasiya hamıya eyni cür təsir etmir. Insanların psixikasını pozur, həyat şəraiti ağır olanlar üçün pis örnəyə çevrilir. Azərbaycandakı imkansız adamları oğru, quldur, cinayətkar kimi rüsvay etməkdə ANS-lə ITV telekanallar arasında liderdir. Milyonları, milyardları oğurlayanların adı belə çəkilmir, nəinki özlərini çəkib göstərmək. 1000 manat rüşvət üstündə tutulan baş həkimi ekranda görən vətəndaş ondan öncə bir milyon rüşvət alan sabiq deputatı görmək, işin araşdırılmasına, dövlət orqanlarının məsələyə münasibətinə baxmaq istəyir. Göstərənmi var? Azərbaycan telekanalları “xırda xuliqanlıq” və məişət davalarının cəsarətlisidir.
Qabaqlar ANS-də, ordan uzaqlaşandan sonra ITV-də “kriminallarla oturub-duran” Pərviz Abubəkirovun kriminal aləmin ekrana ayaq açmasında böyük “xidmətləri” var. Adi qəza hadisəsini analitik xəbərə çevirməklə onu şişirtməyin yollarını bilənlərdəndir. Illərdir efirdədir; amma bircə yol dövlət məmurunun, dövlət qurumunun əməlindəki tutarlı cinayət faktlarından kəlmə kəsmir. Onun çörəyi bəzi həmkarları kimi “cinayətdən çıxır”. Abubəkirov Ədliyyə Nazirliyi ilə işbirliyi quraraq ITV-də “Qanundankənar” verilişində “Icra məmuru” rubrikası açıb. O rubrika ilə adamların evinə, ailəsinə girir, ən xırda məişət söhbətlərini belə, ictimailəşdirirlər. Oğul ananı, qardaş bacını, qayınana gəlini evdən qovur, məhkəmə qərarı icra olunarkan qarşılıqlı ittihamlar, kobud, təbiyəsiz danışıqlar, təhqir, söyüş baş alıb gedir. Qaşıq-çəngəl, boşqab-nəlbəki, yorğan-döşək sayımından tamaşaçılar üçün şou hazırlanır. Hamısı da adına “Ictimai” dediyimiz kanalın efirində. Bu hansı əxlaqa sığar axı?.. Hər gün və üzü yeni həftəyə açılan bazar gecəsi ən baxılan saatda “Cinayət işi”, “Qanundankənar” olarmı? Cəhənnəm, belə vacibdirsə, verilişi gündüz saatlarında yayımlasınlar, maraqlananlar baxsın. Istirahət efirini cinayətlər seriyası ilə yekinlaşdırmaq olmaz, bu, tamaşaçının istirahət hüququnu pozmaqdır. Məgər ailəiçi davaları milyonlara yaymaq, qayınananı gəlinə söydürmək üçünmü yaradılıb Ictimai televiziya?
“Ictimai”nin efirində sosial problemləri, yoxsulluq faktlarını araşdıran bircə dənə veriliş yoxdur. Tok-şou – danışıb dağılışmaq təhlil, araşdırma deyil. “Ictimai”, elə o biri telekanallar da bununla insanların şüurlarına, sağlamlığına, gənclərin tərbiyəsinə, əxlaqına necə təsir göstərdiklərinin fərqində deyillərmi? Fərqindədirlər. Sadəcə, onlara belə tapşırılıb, sərfəlidir.
Ötən ay rayonların birində ev təmizləmək üstündə bir bacı o biri bacını (adları bilərəkdən yada salmıram) bıçaqladı. Bıçaq yarası ölümcül olmadı. Televiziyalar bu təsadüfi məişət olayının üstünə qarğa-quzğun kimi düşdülər. Xəbəri bütün buraxılışlarına yerləşdirdilər. Həftəsonu təkrarladılar. Axırı nə oldu; bıçaqlanan bacı sağaldı. Bıçaqlayan bacı intihar etdi. Istintaq intihara necə don geyindirir geyindirsin, onu telekanallar “öldürdülər”. Əyalətdə “bacısını bıçaqlayan qadın” damğası ilə yaşamaq mümkün deyil, televiziyalar onu Azərbaycana, dünyaya tanıtmaqla öz dillərincə desək, “intihara sürüklədilər”. Aynurəni televiziyalar öldürdülər. Kriminal verilişlərə “Dur!” deməyin zamanı çatıb.
Sənubər
