Milli Şura intiharlarla bağlı dəhşətli statistikanı müzakirəyə çıxartdı VİDEO
Əli Kərimli: “Niyə parlament, prezident bir dəfə də olsun, intiharları müzakirə etmir? Bu bir ildə özünü öldürən 400 nəfər bu ölkənin vətəndaşı deyil?”
Milli Şura xüsusən son dövrlərdə ölkədə geniş vüsət almış intiharlarla bağlı dünən ictimai dinləmələr keçirdi. AXCP-nin qərargahında keçirilən dinləmələrdə Azərbaycanda intihar hallarının artması və bunun səbəbləri, İslamda intihar, bu qəbildən olan xəbərlərin mediada işıqlandırılması, ölkədəki məmur özbaşınalığı, sosial-iqtisadi problemlərin intiharlara təsiri, belə halların qarşısının alınması baxımından dünya təcrübəsi kimi məsələlər müzakirə olundu.
Baş verənlər cəmiyyət üçün çox qorxulu tendensiyadır
Milli Şuranın sədri Cəmil Həsənli bildirdi ki, intiharlarla bağlı dəhşətli statistika belə bir mövzunu ictimai müzakirəyə çıxarmaq zərurəti yaradıb: “Ölkədə intiharlarla bağlı yeni bir dalğa başlayıb. Son ay yarımda insanlar ədalətsizliyə, haqsızlığa, çıxılmaz vəziyyətə etiraz əlaməti olaraq, özlərinə od vurub yandırırlar. Bu da intiharın ən ağır formasıdır. Mənəvi, hətta dini baxımdan belə, insan bu dünyasıyla yanaşı, o dünyasını da almış olur. Bu, cəmiyyətimiz üçün ağrılı bir prosesin başlanmasıdır. Ay yarım ərzində 26 nəfərin özünü yandırması və bunun altısının ölümlə nəticələnməsi cəmiyyət üçün çox qorxulu, üzücü bir tendensiyadır”.
Azərbaycan insanı həyatı könüllü tərk etmək məcburiyyətində qalıb
Tanınmış jurnalist Şahvələd Çobanoğlu dedi ki, insanlar bu gün təkcə ölkəni deyil, həyatı da könüllü şəkildə tərk etmək məcburiyyətində qalır: “Dünənədək ölkənin ən ağır sosial, siyasi problemlərindən, insan haqlarının pozulmasından danışarkən bir məqamı tez-tez qabardırdıq ki, insanlar özlərinin sahib olduğu vətəni tərk edib gedirlər. Bu gün artıq o məqama gəlmişik ki, insanlar təkcə ölkəni deyil, həyatı özləri könüllü şəkildə tərk edirlər. Bu, bizim gündəlik həyatımızda özünü qabarıq göstərməyə başlayıb.
Əvvəllər hakimiyyət təmsilçiləri deyirdilər ki, “Avropada da mitinqi polislər dağıdır, orada da yoxsullar var, korrupsiya harada yoxdur?” Bu adamlar intiharlar məsələsində də deyirdilər ki, dünyanın hər yerində bu var. Amma Azərbaycandakı statistikaya baxın…”
26 günə 26 intihar…
Psixoloq Azad İsazadə sovet dövründə Azərbaycanda intiharların sayının bu qədər çox olmadığına diqqət çəkdi: “Şərq ölkələrində intiharların sayı az olub. Son iki ildə hiss etdim ki, Azərbaycanda jurnalistlər intiharlarla bağlı tez-tez yazmağa başladılar. Müsahibələr də verirdim, deyirdim ki, Azərbaycanda bu problemlər yavaş-yavaş artır. Ancaq təhlükəli vəziyyət deyildi. Lakin ötən ilin sonunda birdən-birə partlayış oldu. Elə gün olmur ki, intihar xəbəri gəlməsin. Yanvarın 26-da artıq Azərbaycanda il başlayandan ölümlə nəticələnən 26 intihar hadisəsi baş vermişdi. Günə bir nəfər… Azərbaycanda statistikası anlayışı yoxdur. Çünki məlumatlar gizlədilir”.
Azərbaycanda təkcə intiharlar yox, xəstəliklər də artıb
Milli Şuranın üzvü Aytəkin İmranova intihar məlumatlarının gizlədilməsi haqda danışarkən bildirdi ki, Təcili Tibbi Yardıma mediaya məlumat vermək baxımından bəzi qadağalar qoyulub: “Ancaq Təcili Tibbi Yardım Bakı üzrə statistika açıqladı ki, ötən il 922 intihar və intihara cəhd hadisəsilə bağlı çağırış olub”.
Köşə yazarı Elnur Astanbəyli Azərbaycanda heç nəyin məntiqi baş vermədiyinə diqqət çəkdi: “Elə bir ölkədə yaşayırıq ki, burada baş verən heç nəyi hansısa siyasi, sosial, dini, elmi, psixoloji baxımından məntiqlə izah etmək çox çətindir. Azərbaycanda heç nə məntiqi baş vermir. Ona görə də intiharların arxasında psixoloji səbəblər axtarmaq, bunu elmi, dini şəkildə izah etmək bir o qədər məntiqli görünmür. Məsələ təkcə intiharlarla bağlı deyil. Son üç ilin statistikası Azərbaycanda ürək-damar, şəkər xəstəliklərinin də kəskin artdığını göstərir”.
“Azərbaycanda intiharlar üçün yaxşı mühit formalaşıb”
Tanınmış hüquqşünas Namizəd Səfərov Azərbaycanda intiharların xüsusən son bir ildə təhlükəli həddə çatdığını vurğuladı: “Tibbi nöqteyi-nəzərdən psixoloji amillər də ola bilər. Amma hamımız bir fikirdəyik ki, bu cəmiyyətdə insanlar düşdükləri durumdan çıxa bilmədiklərinə görə son çıxış yolu kimi bu addımı atırlar. Onları belə bir vəziyyətə salan səbəblər içində ilk növbədə sosial və ictimai səbəbləri önə çəkirəm. Çox təəssüf ki, ölkədə insanın intihar etməsi üçün yaxşı bir mühit formalaşıb. Yəni, problemlər vətəndaşlar gecə-gündüz rahat buraxmır”.
İntiharlarda medianın günahı
Media eksperti Ülviyyə Əsədzadə dünya təcrübəsinə əsaslanaraq bildirdi ki, müxtəlif dövlərdə intihar burulğanları olub: “1984-cü ildə Avstriyanın paytaxtı Vyanada insanlar özlərini metro qatarlarının altına atırdılar. Bu, Vyanada sosial-iqtisadi vəziyyətlə əlaqələndirilə bilməz. 1987-ci ildə mütəxəssislər bu halın qarşısını almaqdan ötrü 3 il araşdırma apardılar və həm də medianın üzərində gəlib dayandılar. Amerikanın intiharların qarşısının alınması üzrə fondunun 22 təşkilatı 50-dən çox elmi araşdırma apardı. Belə qənaətə gəldilər ki, intiharların əsas səbəbi medianın bu qəbildən olan materialları necə işıqlandırmasıdır. Bu məsələdə jurnalistlərin üzərinə düşən məsuliyyət adi gözlə görünəndən daha çoxdur. Səbəblər bir tərəfə, bu halı sürətləndirən amil medianın bu məsələni necə işıqlandırmasıdır. ABŞ-ın jurnalistlərin peşəkarlığının artırlmasıyla bağlı nüfuzlu Pointer institutu var. Onların intiharlarla bağlı silsilə məqalələri var. Birmənalı şəkildə, intihar halı romantikləşdirilməməlidir”.
Media 100 min manat məsələsini təbliğata çevirməməli idi…
Hüquqşünas Ələsgər Məmmədli də intiharlarla bağlı medianın məsuliyyəti məsələsinə diqqət yetirdi: “Əlbəttə, bu tip xəbərləri mediada görməliyik. Məsələn, Zaur Həsənovla bağlı məsələ. Düşünürəm ki, nə qədər sosial problemi çox olsa da, insan gərək iki azyaşlı uşağının qarşısında özünü o formada yandırmasın. Qarabağ savaşından çıxan bir adam özünü o formada həlak etməməli idi. İntihar əgər təbliğ olunursa… Zaur Həsənovun intiharından sonra onun ailəsinə 100 min manat pul verilməsi bir təbliğat idi. Ondan sonrakı tendensiyanın artımı məhz bununla bağlı oldu. Çünki bu hadisəni hər kəs gördü. Gördülər ki, hadisədən sonra ailəsinə əl uzadıldı, problemi həll olunmağa başladı. Bundan dərhal sonra ardıcıl özünü yandırmaqla intiharlar artdı”.
İslam dini intihar barədə nə deyir?
Dini Etiqad və Vicdan Azadlıqlarını Müdafiə Mərkəzinin sədri İlqar İbrahimoğlu deyir ki, bütün ilahi inanclar intiharı ən böyük günahlardan biri sayır: “Quranda bununla bağlı ayələr var. İslam mətnlərində bununla bağlı ən ağrılı ifadələr keçir. Təəssüf ki, telekanallarda bu haqda danışılmır. Halbuki, intiharların qarşısının alınması üçün bu istiqamətdə də maarifləndirmə işi aparmaq olar”.
Diqqətsizlik də səbəblərdən biridir
AXCP sədrinin müavini Nurəddin Məmmədli bildirdi ki, intiharların arxasındakı səbəb bir deyil, müxtəlifdir: “Əlbəttə ki, insanlar əlacsızlıqdan, çıxış yollarının tükənməsi üzündən intihara əl atırlar. İnsan düşünəndə ki, onun çıxış yolu yoxdur, intihar barədə fikirləşir. İntihara aparan başqa bir səbəb diqqətsizlik, lazımsızlıq sindromudur. İnsan özünə daim diqqət edən varlıqdır. Xüsusən yaşlı adamların ölümünü səbəbləndirən faktor lazımsızlıq sindromudur. İnsan hiss edəndə ki, o, ətrafa lazım deyil, kimsə onunla maraqlanmır, onun dediklərinə biganə yanaşır, artıq ölümə doğru gedir”.
İşsizlik, evsizlik, məmur özbaşınalığı…
Milli Şuranın Beynəlxalq Əlaqələr Komissiyasının sədri Gültəkin Hacıbəyli intihar edənlərin böyük əksəriyyətinin işsiz olduğunu vurğuladı: “Vətəndaş məhkəmələrə müraciət edir, özünü yandıracağını bəyan edir, aylarla mübarizəsi davam edir, redaksiyaların, ayrı-ayrı dövlət qurumlarının qapısını döyür, yalnız sonda əlacı olmayanda intihara əl atır. Yevlaxda vətəndaş Sosial Müdafiə Fondunun qarşısında sosial müavinətini ala bilmədiyinə görə etiraz əlaməti olaraq özünü yandırdı. Biz bu intiharlardan danışırıq. Kiminsə sevgilisindən ayrılıb intihar etməsi dünyanın hər yerində olur. Azərbaycanda özünü öldürən insanların statistikasını aparaq. Bu insanların 90 faizi işsizdir, evsizdir, sosial müavinətə müraciət ediblər, “yox” cavabı alıblar, məhkəmələr onları süründürüb. Haqsızlıqla, məmur özbaşınalığıyla üzləşiblər. Sonda intihar edirlər…”
AXCP rəyasət heyətinin üzvü Nemət Əliyev intiharların başlıca səbəbləri ədalətsizlik, sosial imkansızlıq kimi faktorları önə çəkdi: “İntihar edənlər konkret şəkildə problemini ifadə edir, səbəbini ortaya qoyur. Başlıca səbəb ədalətsizlik, sosial imkansızlıqdır”.
Ordudakı intiharlar
AXCP sədri Əli Kərimli çıxışında vurğuladı ki, dinləmənin təşkilinin məqsədi təkcə intihar fenomenini müzakirə etmək deyil: “Bir neçə məsələnin altını cızmaq istəyirəm. Bizim məqsədimiz ümumiyyətlə intihar fenomenini müzakirə etmək deyil. Azərbaycandakı intihar təbii ki, qlobal fenomenin tərkib hissəsidir. Bugünkü müzakirələri zəruri etmiş intihar dalğası sənədli-sübutlu, motivləri ortada olan intihar dalğasıdır. Ona görə də bunu abstraktlaşdırmaq lazım deyil. Azərbaycanda baş verən hadisələr çox aydın şəkildə göstərir ki, intihar edənlərin ən azı 80 faizi əvvəlcədən intihar edəcəkləri barədə danışırlar. Ya iki ay öncədən deyir ki, mən intihar edəcəm, qəzetlər bu intiharın hazırlığından yazır. Nəyin nəticəsində baş verir bu 80 faiz intiharlar? Böyük hissə orduya aiddir. Ordudakı intiharlar ya başqa bir cinayəti ört-basdır etmək üçün baş verir, ya da özünüöldürmə həddinə çatdırma nəticəsində yaranır. Ya öldürüb, sonra da intihar kimi rəsmiləşdirirlər, ya da özünüöldürmə həddinə çatdırırlar. Psixi xəstənin nə işi var Orduda? Görün Orduda nə qədər belə hallar baş verir?
Hakimiyyətin intiharlara biganəliyi
Digər hallarda isə işsizlik, evsizlik, ədalətsizlik insanları bu yola əl atmağa vadar edir. Vətəndaş bilmir ki, dərdini kimə desin, hara müraciət etsin. İlham Əliyevin səfəri ərəfəsində gəlib özünü binanın üstündən atıb göstərir ki, mənə başqa heç bir çarə qoymayıblar. 1000 məktub yazmışdı. 1000 məktub yazarlar, 1000 şikayət edərlər?
Hər bir insanın həyatı qiymətlidir. Ancaq bu 80 faiz sosial zəminli intiharların qarşısını almaqdan ötrü bizim hökumətdən tələbimiz olmalıdır. Nə baş verir? Niyə bu hökumətin parlamenti, prezidenti bir dəfə də olsun, bu məsələni müzakirə etmir? Bu bir ildə özünü öldürən 400 nəfər sizin ölkənin vətəndaşı deyil? Sizin borcunuz deyil onların hər birinin hüquqlarını müdafiə etmək? Bu nə biganəlikdir? Bu ölkədə bu qədər sosial biganəliklər var ikən, dövlət başçısının özü, ətrafındakı oliqarxlar nə qədər bədxərc, nə qədər israfçı həyat tərzi yaşayırlar. İnsanlara sanki acıq verirlər. Azərbaycan cəmiyyətinin böyük bir hissəsi ən elementar tələbatını ödəyə bilmədiyi halda, bunlar bu dərəcədə israfçı həyat sürürlər”.
Sosial ədalətsizliklə bağlı intiharlardan çıxış yolu…
Əli Kərimli müxalifətin, özünü hazırkı hakimiyyətə alternativ kimi təsəvvür edən qüvvələrin məsuliyyətindən də danışdı: “Biz cəmiyyətə doğrudan da o ümidi verə bilmirik ki, kollektiv, birgə mübarizə ilə bu problemləri həll etmək olar. Görünür, indiyə qədərki fəaliyyətimiz hələlik insanlara o inamı vermir. İnsanlar bilsələr ki, burada yaxşı bir təşkilatlanma var, o fikir yaranar ki, “gedib ora kömək etsəm, bu məsələlər öz həllini tapar, problem aradan qalxar, mənim o çağırışıma, fəryadıma münasibət bildirərlər”. Belə olan halda da gələrlər. Bizim cəmiyyətə, intihar barəsində düşünən insanlara müraciətimizi çatdırmaq lazımdır. Ötən il 400 nəfərdən artıq insan intihar edibsə, bu barədə düşünən də minlərlə insan var. İndi bu vətəndaşlara üz tutmaq lazımdır ki, sizin bu fəryadınız onsuz da ünvanına yetmir. Həmin o vətəndaşlara təkrar-təkrar üz tutub demək lazımdır ki, Azərbaycan hakimiyyəti onsuz da sizə statistika kimi baxır. Ona görə də bu, çıxış yolu deyil, bunu anlamaq lazımdır. Sosial ədalətsizliklə bağlı intiharlardan çıxış yolu mübarizəyə qoşulmaqdan keçir. Bu o qədər əzablı deyil. Bu o qədər riskli deyil, ancaq kifayət qədər ümidverici deyil. Çarə kollektiv şəkildə təşkilatlanmış mübarizə aparmaqdadır”.
Ramin Deko
