«Forbes» Avropa Birliyi ölkələri ilə Ukraynanın müqyisəli təhlilini aparıb
«Bu fərqləri aradan qaldırmaq üçün onilliklər lazımdır»
Müstəqilliyinin ilk günlərindən Ukrayna öz iqtisadiyyatını Avropa modeli üzərində qurmağa can atıb. Siyasi oriyentasiyasından asılı olmayaraq hakimiyyətə gələn hər qüvvə ölkədə Avropa standartlarının tətbiqinə söz verib. Lakin 20 il ötsə də, Ukrayna iqtisadiyyatı daha çox yarıfeodal təsərrüfat komleksinin Orta Asiya tipini xatırladır. Avrointeqrasiya islahatlarının iflasa uğramasının əsas səbəblərindən biri odur ki, dövləti idarə edənlər Avropa standartları və prinsiplərinin əslində nədən ibarət olduğundan xəbərsizdirlər. Ukraynanın siyasi elitası bu anlayışa daha çox bahalı otellər və mağazalar prizmasından yanaşıb. Əslində isə ölkədə Avropa həyatına real inteqrasiya gerçəkləşməyib. Ona görə də əksər beynəlxalq sərmayəçilər öz bizneslərini Ukraynada yox, Avropa Birliyi ölkələrində qurmağa üstünlük veriblər. Baxmayaraq ki, həmin ölkələrdə vergilər daha yüksək, işçi qüvvəsi daha baha olub.
Maraqlıdır, Ukrayna ilə Avropa Birliyi ölkələrini bu mənada bir-birindən nə fərqləndirir? Bu suala cavab tapmaq üçün nüfuzlu «Forbes» nəşri Avropa Birliyi məkanında və Ukraynada situasiyanı müqayisəli təhlil edib. Və 7 əsas fərqi aşkarlayıb. Təhlilin yekununda «Forbes» belə qənaətə gəlib ki, bu fərqləri aradan qaldırmaq üçün Ukraynaya nəinki bir neçə il, hətta onilliklər lazımdır.
Birinci fərq: Mülkiyyət hüququnun qeyd-şərtsiz təminatı
Avropa ölkələrində «reyderlik» anlayışı faktiki olaraq tam səmimidir. Təbii ki, korparativ münaqişələr mövcuddur. Lakin avropalılar bunun da öhdəsindən gələ bilirlər. Məsələ ondadır ki, «reyderlik» əksər Avropa ölkələrində kriminal cinayət hesab olunur. Ona görə də, özgə əmlakını qəsb edənləri 10 ilədək həbs cəzası gözləyir. Şəxsi mülkiyyət hüququ Avropa ölkələrində müqəddəs sayılır. Bu sistemin sayəsində biznesinizin günün günorta çağında əlinizdən alınması ehtimalı sıfıra bərabərdir. Ukrynada isə bu cür şeylərə heç kim təəccüb etmir. Son illər ölkədə qanunsuz ələkeçirmə hallarının sayı kifayət qədər artıb. İldə təxminən 3000 belə fakt qeydə alınır. Ukrayna Sənayeçi və Sahibkarlar Birliyinin məlumatına görə, ölkədə peşəkar hüquqşünas və iqtisadçılardan ibarət 35-50 arası ixtisaslaşdırılmış «reyder qrupları» fəaliyyət göstərir.
Şübhəsiz ki, biznesi itirmə riski bu qədər yüksək olan ölkəyə heç kim sərmayə yatırmaq istəməz. Həmin ölkənin vergi siyasəti nə qədər cəlbedici olsa belə.
İkinci fərq: Öhdəlik və müqavilərinin yerinə yetirilmə təminatı
Ukraynada bir şirkət prezidentinin biznes tərəfdaşı ilə müqavilə bağlaması və ardınca dərhal hüquq şöbəsini ödənişi etməmək üçün bəhanə axtarıb tapmağa təlimatlandırması adi haldır. Avropa Birliyi ölkələrində isə bu, qeyri-mümkün hesab olunur.
Öhdəliklərin icra olunmamasınaUkraynada hər saviyyədə rast gəlmək olar. Müqavilə imzalayan tərəf qarşı tərəfin ödənişini gecikdirir, sosial sığorta şirkətləri xərcləri lazımi səviyyədə kompensasiya etmir, dövlət öz ödənişlərdə ləngimələrə yol verir və s. Bir Ukrayna şirkəti və ya müəssisəsi üçün məhkəmə qərarını öz xeyrinə «satın almaq» daha ucuz başa gəlir, nəinki müqavilənin şərtinə uyğun olaraq qarşı tərəfə ödəniş etmək.
Belə şərtlər altında iş qurmaq, fəaliyyət göstərmək təbii ki, çox çətindir. Avropa Birliyində bu problem mental səviyyədə mövcud deyil. Avropalı heç vaxt başa düşə bilməz ki, alınmış mala görə necə ödəniş etməmək olar?!
Avropalılar üçün prioritet müştəridən bir dəfə «pul qoparıb» qabağa düşmək yox, tərəfdaşlığı mümkün qədər uzunmüddətli etməkdir.
Üçüncü fərq: İqtisadiyyatın dərin köklü bazar modeli
Avropa iqtisadiyyatı maksimum səviyyədə bazar modelinə yaxınlaşıb. Bu da o deməkdir ki, sahibkarın uğur qazanması onun bazara ucuz qiymətə keyfiyyətli məhsul çıxarmağından asılıdır. Əgər sahibkar belə məhsul təqdim etməyə hazırdırsa, onun qarşısına bütün qapılar açılır – supermarketlərdən tutmuş, biznesi genişləndirmək üçün onu maliyyələşdirməyə hazır olan fondlara qədər. Ukraynada isə rüşvətsiz bazara yeni məhsul çıxarmaq faktiki olaraq mümkün deyil. Bu da ona gətirib çıxarır ki, bu ölkədə yeni şirkətlər demək olar ki yaranmır. Yerli gənc sahibkarlar isə öz bizneslərini Avropa Birliyi ölkələrində reallaşdırmağa üstünlük verirlər.
Dördüncü fərq: İnkişaf etmiş maliyyə bazarı
Avropa biznesi tam fərqli baza üzərində qurulub və inkişaf edib. Avropalılar üçün ömrünün yarısını pul yığıb, qalan yarısını da bu pula biznes qurmaq anlayışı yaddır. Axı bu halda sahibkarın ömrünün yarısı, özü də ən fəal olduğu dövr maliyyə axtarışına sərf olunur. Avropada isə inkişaf etmiş maliyyə bazarı imkan verir ki, sahibkar uzunmüddətli və güzəştli vəsait əldə edib işini qursun. Əksər sahibkarlar bank sistemindən, pensiya fondlarından, sərmayə fondalarından özlərinə maliyyə tərəfdaşı tapa, həmçinin büdcə subsidiyalarına iddiçı ola bilirlər. Maliyyəyə asan çıxış imkanı sahibkara sürətlə ikişaf etməyə və modernləşməyə şərait yaradır ki, bu da, rəqabət üçün əsas foktordur.
Ukraynada sahibkar paralel olaraq büdcə pullarının ayrılmasına təsir edən dövlət vəzifəsi tutmursa, onun maliyyə üçün üz tutacağı yeganə yer banklardır. Düzdür, vəsait ilə 20-30 faizlə ayrılır. Amma onun alınması üçün ağır şərtlər və əngəllər kifayət qədər olur.
Beşinci fərq: İnkişaf etmiş dövlət dəstəyi siyasəti
Avropa Birliyi ölkələri istehsalın bütün mərhələlərində (ideyanın kommersiyalaşdırılmasından tutmuş, bazarı genişləndirməyə qədər) biznesə əhəmiyyətli dərəcədə dəstək verirlər. Bu halda dəstək ancaq informativ yox, həm də maddi olur. Məsələn, hökumət hər hansı yeniliyin tətbiqi üçün xərclərin 35 faizini öz üzərinə götürə bilir. Həmçinin maliyyə mənbələrinin tapılması üçün sahibkara kömək edir. Ukraynada isə biznesə dövlət dəstəyi birmənalı olaraq yoxdur. Hər hansı investiya layihəsini həyata kaeçirmək üçün mütləq vergi ödəmək lazımdır.
Altıncı fərq: Dövlət sifarişləri ilə bağlı səmərəli sistem
Dövlət satınalmaları Avropa Birliyində iqtisadi fəaliyyəti stimullaşdıran faktor kimi qəbul olunur. Ona görə də dövlət tenderlərinə xüsusi diqqət ayrılır. Avropa Komissiyası pozuntulara yol verilən istənilən tenderi (büdcə vəsaiti hesabına həyata keçirilən) dondurmaq hüququna sahibdir. Avropa Birliyinə yeni üzv olan keçmiş postsovet ölkələrində bu cür hallara kifayət qədər tez-tez yol verilir. Bu məsələ ilə bağlı çıxmış bir neçə qalmaqaldan sonra Avropa Birliyi infrastruktur layihələrinin maliyyələşdirməyi tamamilə dayandıracağını bəyan etmişdi. Bundan sonra məmurlar qəti şəkildə başa düşdülər ki, bu sahədə mənimsəməyə yol vermək olmaz. Sistemin şəffaf və əlçatan olması ilə yanaşı, AB ölkələrində dövlət sifarişləri əsasən rəqabətin artırılmasına, kiçik biznesdən imkan olduqca çox nümayəndə cəlb etməyə yönəlib.
Ukraynada isə dövlət sifarişləri sistemi yalnız hakimiyyətlə sıx əlaqələri olan biznesmenlər üçün keçərlidir. Bu isə müəssisənin şəxsi istehsalını stimullaşdırmır. Sadəcə korrupsiya sxemini formalaşdırır.
Yeddinci fərq: Qanunu pozamağa görə cəzadan qaça bilməmək
Ukrayna qanunvericiliyi Avropa standartları ilə eyniyyət təşkil edir. 90-cı illərdə Ukraynanın qəbul etdiyi qanunlar fransız qanunlarının tərcüməsindən ibarət idi. Ona görə də Ukraynada hüquqi sistemin «keyfiyyəti» kifayət qədər yüksəkdir.
Amma əsas problem ondadır ki, Ukraynada Avropa qanunları «avropasayağı» işləmir. Bu hüquqi nihilizmin hökm sürməsinin bir səbəbi var, o da cəzasızlıq mühiti…
Gültəkin
