«Yardımlının doğrudan da yardıma ehtiyacı var»
Həsən Əliyev Əliyevlər ailəsinin böyük oğludur. Ixtisasca təbiətşünas olan Həsən Əliyevin “Həyəcan təbili” adlı kitabı var. Kitab əsasən ekoloji problemlərə həsr edilib. Lakin onun içində hazırkı problemlərlə toqquşdurulası qısa, eyni zamanda, maraqlı bir xatirə də var. Xatirəni icmal formasında yazaq, sonra şərhlərə yol açaq.
Həsən Əliyevin yazmasından belə anlaşılır ki, o, 1951-ci ildə Yardımlının bir kəndinə alim kimi səfər edir. Burada onun gördükləri ürəkaçan olmur və yazır: “Yardımlının doğrudan da yardıma ehtiyacı var”.
Həsən Əliyevi təəccübləndirən fakt:
***
“Kənd 40-50 evdən ibarət olsa da, burada adam görünmürdü. Kənd soveti idarəsinə getdik. Qapısı bağlı idi. Uşaqları çağırıb göndərdik ki, sovet sədrini, ya da partiya təşkilatı katibini tapsınlar. Bir neçə dəqiqədən sonra, başına bənövşəyi rəngdə qadın kəlağayısı bağlamış bir nəfər gəldi, salamlaşdıq. Bu, partiya təşkilatının katibi idi. Soruşdum ki, kənd adamları hanı? Dedi ki, iş-güc yoxdur, ”Məhərrəm ayıdır” başqa rayonlara dolanmağa gediblər.
– Bəs başını niyə sarımısan, xəstə deyilsən ki?
– Yox, ay başına dönüm, seyidəm, Məhərrəm ayıdır, camaatdan ayrılmaq olmaz. Elə bu kəndin də hamısı seyiddir”.
***
Həsən Əliyev kitabı yazarkən qarşısına birmənalı olaraq, təbiət problemini qoyub. Onun müşahidələri, şərhləri ağaclar, heyvanlar, dağlar, çaylara söykənir. Yuxarıdakı kimi çox az epizod isə o zamanların Azərbaycan cəmiyyətinə baxış, düşünmə imkanı verir.
Əlbəttə, böyük bir dövrə, bütöv bir ölkəyə kiçik epizodları, ayrca faktları götürməklə qiymət vermək yanlış olardı. Fəqət, ateist Sovet sistemini, 1951-ci ildə hələ Stalin və Bağırov kimi rəhbərlərin iş başında olmasını, həmin zamanda partiya təşkilatı katibinin dini baxışlarla yüklü ictimai qınaqdan çəkinərək başını bağlaması, hələ bunu Bakıdan gələn qonaqlara da gizlətmədən deməsi, nəinki bütün kəndin Məhərrəmlik təziyəsi saxlaması, eyni zamanda, bu kənd sakinlərinin seyid olmasına görə ətrafa pərən-pərən düşməsi sizcə elə-belə epizoddumu?
Kəndin Məhərrəmlikdə boşalma səbəbi aydındı, deməli, başqa yerlərdə də təziyələr olub ki, onları rövnəqləndirmək üçün seyidlər həmin yerlərə gedib.
Indi özümüzə sual verək: Azərbaycanda bircə nəfər də başını bağlayan kənd icra nümayəndəsi, YAP-ın yerli təşkilat rəhbərini tanıyırsınızmı?
Mən rastlaşmamışam. Eyni zamanda, bu faktdan çıxış edərək, kütləvi şüurda yaradılan “sovetlər zamanı din qadağan olunmuşdu” fikrini bir az tənqidə məruz qoymaq lazımdı. Bəli, ilk vaxtlarda sovetlər “Allahsızlar cəmiyyəti” yaradacaq qədər amansız din siyasəti aparırdı. Sonradan isə Ikinci Dünya Müharibəsi zamanı bu siyasətdə yumşalma baş verdi və onun nəticələrindən birini Həsən Əliyevin kitabında görürük.
Natiq Güləhmədoğlu
