«Alagöz» müəmması…
Bizim ölkəmizdə dünyanı idarə edən gizli qüvvələr, illah da “masonluq” barədə söhbətlərə hər tinbaşı rast gəlmək olar. Bir çoxları lətifə mövzusu olan bu söhbətlərin yaranma, çiçəklənmə səbəbi hardasa başadüşüləndi. Məchulluq insan təbiətini həmişə özünə cəlb edib. Dünyanın hər yerində belədir, bizdəki fərqlilik isə gizliliklər barədə söhbətlərin çox bəsit olması, daha çox qulağa dolan sözlərə, fantaziyalara əsaslanmadır.
Azərbaycandakı qəribəliyin bir cəhəti də budur ki, ölkə özü sirri-xuda olsa da, bura nəzər yetirən azdır, adamlarımızın çoxu geopolitik olmağa meyllidir. Məsələn, özümüzdənsə, Bukingem sarayındakı gizli idarəetmə, Pentaqon rəhbərliyinin şəxsiyyətindəki gizli çalarları üzə çıxarmağa daha çox təşnədilər. Bir detal: köhnə “KQB” dünyada heç də masonluqdan maraqsız, mübhəm quruluş olmayıb. Azərbaycan da uzun illər “KQB”yə rəhbərlik etmiş şəxsin – Heydər Əliyevin idarəetməsi altında olub. Bu gün də onun üsul və fəlsəfəsilə Azərbaycan yönəldilir. Gəlin, özümüzə sual verək: Heydər Əliyev köhnə çekist kimi bizim ölkədə nə dərəcədə araşdırılıb, bu məqama hansı səviyyədə ciddi yanaşılıb?
Əslində çox şey gizli yox, aydındır
Razıyam ki, bu, o qədər də təhlükəsiz mövzu deyil. Üstəlik, Azərbaycandakı qapalı mühit bunu daha da çətinləşdirir. “Kəşfiyyat məlumatlarının azı 80 faizi açıq informasiyalardır” kimi əsaslı fikri ciddiyə alsaq, çekist Heydər Əliyevi tanımaq, onu oxumaq çətinlik yaratmaz. 80 faiz açıq informasiyalar isə ona görə gizli qalır ki, əvvəla, insaların çoxu oxumağa tənbəldir; ikincisi isə oxuduqlarını ümumiləşdirib təhlil etmək təfəkkürü hər adamda yoxdur. Inanmırsınızsa, köhnə illərdə Türkiyənin səfirlərindən olmuş Yaqub Qaraosmanoğlunun “Zorən diplomat: xatirələr və müşahidələr” kitabına baxın. Səfir yazır ki, bəzən Türkiyədən tam məxfi qrifilə məktublar alırmış, qapı-pəncərəni bağlayıb, xəlvətcə o məktubu oxuyanda görürmüş ki, bahoo, burada yazılan xəbər bir həftə əvvəl ya radioda deyilib, ya da qəzetdə yazılıb.
Heydər Əliyevin xoşlamadığı keçmiş mövzu
Heydər Əliyevin xüsusi xidmət orqanında fəaliyyəti 25 ili (1944-1969) əhatə edib. Bu məqam sizin diqqətinizi çəkibmi heç? Siyasi rəhbərliyi dövründə Heydər Əliyev, hətta epizodik olduğu hadisələrdə iştirakını, şəxsiyyətini dəfələrlə şişirdib bu haqda danışsa da, nədənsə, o 25 illik fəaliyyətindən heç danışmazdı, yaxud ümumi sözlərlə o illərin üstündən keçərdi.
Heydər Əliyevin TGRT telekanalına verdiyi maraqlı bir müsahibə var (13 noyabr 1996-cı il). Müsahibənin məzmunu göstərir ki, müxbirlər yaxşı hazırlaşıb və onları maraqlandıran əsas mövzu Heydər Əliyevin çekist fəaliyyəti olub. Müxbirin “Siz KQB-də əsasən hansı işlə məşğul olurdunuz?” kimi israrına Heydər Əliyevin cavabı belə olmuşdu: “Elə bir şey deyil ki, bu barədə geniş danışım. Geniş danışsam, gərək sizinlə beş saat söhbət edək. Ona görə də vaxtınızı belə şeylərə itirməyin”.
Bəli, Heydər Əliyev də, onun ardıcılları da heç vaxt KQB-dəki Əliyev barədə düşünməyi, ona vaxt ayırmağı məqbul bilməyiblər. Halbuki, Azərbaycanın yeni tarixində bunun qədər vaxt ayrılası az mövzu var.
Bu məqalədə iddia heç də Heydər Əliyevi tam tanıtmaq deyil. Ancaq əlimizdə olan materiallarla bir az fərqli Əliyevi görə biləcəyik.
Heydər Əliyevin təvəllüdü və iş müddəti üzərində şübhələr
Hakimiyyətin bütün informasiya vasitələrində, dərc etdiyi kitablarda Heydər Əliyevin “KQB”də (o vaxtlar DTK) işə başlama tarixi 1944-cü il göstərilib. Heydər Əliyev TGRT-dəki məlum müsahibəsində deyir: “KQB-də günlərim, aylarım çox olub. 25 yaşımdan başlayaraq, orada 27-28 il işləmişəm”.
Indi biz bəzi elementar riyazi hesablama aparmalıyıq.
Heydər Əliyevin rəsmi bioqrafiyasında təvəllüdü 1923-cü ildir. Onun 25 yaşı olanda, bu, 1948-ci il edir. 1948-ci illə 1969-ci il (Heydər Əliyevin KQB-dən ayrıldığı tarix) arasında məsafə 21 ildir. Nəsə düz gəlmir, elədirmi?
Gəlin, ümid edək ki, bu, Heydər müəllimin riyazi rəqəmlərlə düzgün davranmadığına görə üzə çıxan xətadır. Lakin bir çox mənbələrdə Heydər Əliyevin doğum tarixinin 1919-cu il yazıldığını xatırlayanda, onun 25 yaşında işə düzəlməsi 1944-cü ilə təsadüf edir. Bilirəm, indi deyəcəksiniz ki, bəs bu halda, staj 27-28 il etmir axı…
Səbrli olun.
Heydər Əliyevin ilk iş yeri Naxçıvan MSSR Xalq Daxili Işlər Komissarlığında olub. Gənc Heydər Əliyev burada kifayət qədər ciddi vəzifə tutub: Arxiv idarəsinin məxfi hissə müdiri. Bu, 1941-ci ildə baş verib. Iş Daxili Işlər Komissarlığının tərkibində olsa da, adı üstündədir, şübhə doğurmur ki, bu post elə “KQB”nin ştatı olub.
Zənnimcə, biz rəqəmləri bir az aydınlaşdırmalıyıq.
Heydər Əliyevin “KQB” təhsili
Müəllif olaraq, mənə bəlli deyil ki, o zamanlar bu sahədə xüsusi və əsaslı təhsil nə qədər müddəti əhatə edib. Heydər Əliyevin rəsmi bioqrafiyasına əsaslansaq, belə demək olar ki, görkəmli çekist olmaq üçün tədrisdən çox fitri istedada sahib olmaq lazım imiş. Çünki Heydər Əliyevin ayrı-ayrı zamanlarda 3 dəfə – Bakı, Leninqrad, Moskvada aldığı təhsilin ümumi müddəti 3 ildən bir qədər çox olub.
Heydər Əliyevin əməliyyatları
Siz heç Heydər Əliyevi “KQB” zirvəsinə aparan yoldan xəbərdarsınızmı? Onu sədrliyə hansı uğurları aparıb? Ümumilikdə, “KQB” nədir – bunu təsəvvür edirik, bəs Heydər Əliyev orada nə ilə fərqlənib? Bilirəm, bu suala hər kəsin öz cavabı var, bəs rəsmi sənədlər, açıqlamalar bu barədə nə deyir? Qeyd etdiyimiz kimi, Heydər Əliyev özü də bu haqda danışmazdı. Baxmayaraq ki, artıq nə onun xidmət etdiyi köhnə qurumlar (SSRI, KQB) vardı, nə də o qurumların düşmənləri… Daha doğrusu, “düşmənlər” vardı, onların statusu dəyişmişdi.
Yanılmıramsa, Azərbaycan mediasında ilk dəfə “Günaydın” qəzeti (1999) Heydər Əliyevin “KQB”dəki əməliyyatından söz açdı. Bu, “Alagöz” əməliyyatı idi. Sonra Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyinin diplomatı olmuş Turqut Ər də özünün “Azadlıqdan tiranlığa” kitabında bu əməliyyatdan söz açdı. Bu heç də Heydər Əliyevin xeyrinə deyildi. Göstərilirdi ki, Türkiyədə 60-cı illərdə Süleyman Dəmirəl hökuməti zamanı sağçı-solçu qarşıdurmasının qanla yatırılmasına bu əməliyyatda Heydər Əliyev dəstək olub.
“Alagöz”ə qayıdacağıq, indi isə sual: Heydər Əliyevin müəlliflik etdiyi əməliyyatlar hansılardır?
Araşdırma göstərir ki, bu haqda açıq danışılmağa 2009-cu ildən başlanıb. Hökumətyönlü qəzetlərdə, MTN rəhbəri Eldar Mahmudovun çıxışlarında Heydər Əliyevin məxfi əməliyyatları o zamandan səslənib.
Hələlik ictimaiyyətə açıqlanan o əməliyyatlar barədə çox xəsisliklə də olsa, məlumatlar yayılıb. Onların təfərrüatlarına varmaq təhqiqatçıların işidir. Əminəm ki, MTN-nin geniş ictimaiyyətin diqqətindən kənarda qalmış “Heydər Əliyev və Milli Təhlükəsizlik Orqanları” adlı kitabından biz Heydər Əliyevin məxfi işlərindən az da olsa, agah ola bilirik. “Duel”, “Alagöz”, “Naturalist”, “Izuver”, “Axito” – bunlar həmin kitabda, eləcə də Eldar Mahmudovun çıxışında göstərilən, Heydər Əliyevin başçılıq etdiyi əks-kəşfiyyat əməliyyatlarıdır.
“Alagöz”
Çox qəribədir, kitabda bu əməliyyatların hamısı barədə müəyyən məlumatlar olsa da, bizim həyəcanımıza səbəb olan “Alagöz”ün üstündən ötəri keçilib. Yalnız qeyd edilib ki, 1957-ci ildə “Alagöz”ə görə Əliyev təltif olunub. Göründüyü kimi, 1957-ci il söhbəti Süleyman Dəmirələ dəstəyi inkar edir. Lakin tam əminlik üçün “1957-ci il”i göstərən foto-fakt ortada yoxdur. Yalnız SSRI DTK-sından Azərbaycan DTK rəhbərliyinə gələn məxfi məktubdan parça var ki, “Alagöz”ə görə Heydər Əliyev və onun rəisi E.Məmmədov mükafatlandırılsın.
“Alagöz”lə bağlı dəqiq olan budur ki, o əməliyyat Türkiyəyə qarşı aparılıb və şübhəsiz ki, Sovet Azərbaycanının marağına uyğun olaraq…
Axtarışlar zamanı jurnalist Şöhrət Eldənizin, mənbə göstərilməsə də, “Alagöz”lə bağlı qeydini tapdıq. O yazır: “1947-ci ildən Amerikanın Mərkəzi Kəşfiyyat Idarəsi Türkiyənin və Iranın xüsusi xidmət orqanlarının əməkdaşları ilə birgə SSRI-yə qarşı fəaliyyət göstərirdilər. Və bu işdə ən çox istifadə etdikləri insanlar keçmiş Sovet vətəndaşları idi. Məsələn, kod adı ”Alagöz” olan agent Astarada anadan olmuşdu. Böyük Vətən müharibəsi zamanı Irana gedib oradan da Türkiyəyə qaçmışdı. Və Türkiyənin Xüsusi Xidmət Orqanı əməkdaşlarının nəzarətinə düşmüşdü. Onu ələ alıb hazırladıqdan sonra yenidən Azərbaycana göndərmişdilər. Bakıda isə Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında əməliyyat qrupu onu həbs edib, ikili agentə çevirərək, geriyə Türkiyəyə qaytardılar. Türkiyədə onu uzun müddət yoxladıqdan sonra o, yenidən Azərbaycana gəldi. Və bu əməliyyat oyunu 1950-ci ilə qədər davam etdi. Məhz onun əməyi nəticəsində Azərbaycan DTK-sı Türkiyə agentlərinin adını, ölkəmizə keçid marşrutlarını, burada görülən işlərin planını öyrənə bildi”.
(Ardı var)
Natiq Güləhmədoğlu
