Bütlər necə yaranır və necə dağılır
Ramiz Yunus
1917-ci il Oktyabr çevrilişindən sonra o zamankı Rusiyadan və onunla həmsərhəd olan ölkələrdən çoxlu sayda ziyalılar mühacirətə yollandı. Belə insanlardan biri rus yazışısı İvan Bunin idi. O 1920-ci ildə Fransaya mühacirətə yollandı, orada özünün möhtəşəm əsərlərini yaradı və elə orada da “gerçək incəsənət istedadı ilə nəsrdə tipik rus insanının xarakterini təsvir etdiyinə görə” Nobel mükafatını alan ilk rus yazıçısı oldu. Baxmayaraq ki, həmin günlərdə 100 il keçmişdir, onun ,,Lənətə gəlmiş günlər,, adlı əsəri Buninin həmin ərazilərdə, eləcə də çağdaş Azərbaycandakı pərəstişkarları arasında sevilə-sevilə oxunmaqdadır və Buninin bu günkü oxucularını dejavü hissləri tərk etmir.
Tarixin saxta səcdəgahı- Qızıl Meydandakı Mavzoley
Yaxın keçmişin tarixindən biz əla xatırlayırıq, SSRİ-də Lenini necə bütləşdirmişdilər. Bunin onun haqqında yazırdı ki: “doğuluşdan cır məxluq və mənəvi idiot olan Lenin öz fəaliyyətinin qızğın çağında dünyada əcayib və qorxunc bir şəkildə zühur etdi, dünyanın ən möhtəşəm ölkələrindən birini məhv etdi, milyonlarla insanı qətlə yetirdi və indi də günün günorta çağı mübahisə açmaqdadırlar ki, o, bəşəriyyət üçün xeyirli adam olub, ya yox”. Bəli, hətta belə bir adamı da sovet hakimiyyətinin bütün illəri ərzində “Vətənin xilaskarı” olaraq insanların şüuruna pərçimləyir, partiyanın ideoloji maşını və repressiya aparatı vasitəsilə ilahiləşdirdilər, Moskvada onun adını daşıyan mavzoleyə səcdə etmək üçün milyonların axınını təşkil etməyi bacardılar. Sovet İttifaqında mümkün olan hər şey onun adına idi : mükafatlar, şəhərlər, qəsəbələr, prospektlər, aeroportlar, metropoliten, zavodlar, fabriklər, pul nişanları, bütün künc bucaqda ortasında onu heykəlləri tikilən parklar… bundan əlavə bütün şəktəblərdə, idarə və müəssisələrdə onun büstləri olmadan keçinmək mümkün deyildi. Tarix belə nümunələri çox görüb və çox yaşayıb.
Leninizmə Azərbaycansayağı dönüş
Azərbaycanda da 21-ci yüzillikdə buna bənzər bütpərəstliyin planlaşdırıldığını hələ Heydər Əliyevin sağlığında proqnozlaşdırmaq çətin deyildi. Və bizim hamımızın xatırladığımız kimi, bu bütpərəstliyin rəsmi startı 2004-cü ilin mart ayının əvvəllərinə verildi. Sabiq prezidentin oölu İlham Əliyev atasının xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün müvafiq fərman imzaladı. Bu fərmanın üzərindən cəmi bir neçə il keçib və artıq, Azərbaycanda elə bir yaşayış məntəqəsi yoxdur ki, orada millətin növbəti “xilaskarı”nın adı xatırlanmamış olsun. Hər yerdə Lenin kultunu sanki avtomatik olaraq əvəzləyən Heydər Əliyev kultuna rast gəlinir, necə deyərlər, “müqəddəs yer boş olmur”. Bir çox institutlara, müəssisələrə, aeroporta onun adı verilib, bir zamanlar Moskva adlandırılan prospekt indi onun adını daşıyır, yəqin ki, bir zamanlar ibtidai sinif uşaqlarını “oktyabryat” adlandırdıqları kimi az sonra “heydəriyyət” adlandıracaqlar və “işıqlı” keçmişimizin bir çox gerçəklikləri Azərbaycanın yeni gerçəkliklərinə çevriləcək.
Bu da, əlbəttə, simvolikdir ki, bütün ölkə boyu əkilmiş Lenin heykəllərinin yerində Heydər Əliyevin heykəlləri qurulur, onun doğum günü isə “Gül bayramı” kimi qeyd edilir. Təbii, ata Əliyevin öldüyü gün də ölkənin matəm günü kimi qeyd edilir. Xatırlayırsınızsa, bir zamanlar 21 yanvar- Bladimir Leninin öldüyü gün də, məhz, belə xatırlanırdı. Hələ neçə ilər bundan əvvəl mən bunu söyləmişdim və əbəttə, bunun üçün Nostradamus olmağa gərək yox idi. Bunun üçün SSRİ tarixini və bir qədər də, Siyasi Büronun üzvü Heydər Əliyevin bioqrafiyasını öyrənmək kifayət idi. Mən SSRİ tarixini orta və ali məktəbdə pis öyrənməmişdim, Heydər Əliyevi isə şəxsən tanıçağı taleyim mənə rəva gördü : 1993-cü ilin iyun hadisələri zamanı Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının qatqısı ilə Azərbaycanın qanuni prezidenti Əbülfəz Elçibəy devriləndən və heydər Əliyev növbəti dəfə hakimiyyətə qayıdandan sonra. O zamanlar mən Azərbaycan Parlamentinin İşlər İdarəsinin müdiri idim və Parlamentin sədri olan Heydər Əliyevlə də tez-tez və yaxından kontaktda ola bildim. Sonuncu dəfə mən onunla onun iş otağında görüşdüm. Etiraz əlaməti olaraq mən işdən çıxmaq haqqında ərizəmi təqdim etdim və bu zaman bizim uzun sürən bir söhbətimiz oldu. Əlbəttə, o, KQB-nin dəinliklərində güclü bir məktəbi keçmişdi və əla bilirdi ki, hakimiyyəti ələ keçirmək asan, onu əldə saxlamaq isə çətindir. Buna görə də, elə hakimiyyətə gəldiyi ilk günklərdən başlayaraq öz kultunun dərinləşdirilməsi işi ilə şəxsən məşğul olmağa başlamışdı. O yaxşı bilirdi ki, ona mane olanlarla necə davranmaq lazımdır. Ona lazım olmayan siyasi opponentlər planauyğun şəkildə bir-birinin dalınca həbsxanalara atılır, başqa dünyaya və başqa ölkələrə qovulurdu. Bütpərəstliyin saxta bəkçiləri Bu prosesin əvvəlcə şəxsən Lenin, daha sonra isə Stalin tərəfindən necə ustalıqla təşkil edildiyini və tənzimləndiyini biz SSRİ tarixindən bilirik. Sonra bu Lenin və Stalin mükafatları, ordenləri, onların abidələri və digər bütpərəstlik hədyanlarının aqibəti necə oldu, bunları da yaxın tarixdən bilirik. Bəyəm, Azərbaycanda SSRİ tarixini məndən başqa heç kim oxumayıb? Axı, bu gün azərbaycan hakimiyyətində təmsil olunanların əksəriyyəti sabiq partnomenklaturadır və keçmiş xidmət karyeralarının da tələblərinə görə onrar bu tarixi məndən də yaxşı bilirlər. Bəs onda nəyə görə, hansı ehtirasla bu hakimiyyət Heydər Əliyevin kanonlaşdırılmasını bu qədər vüsətlə təşkil edir? Bəyəm, onlar anlaçırlar ki, SSRİ boyda bir imperiyada 75 il davam gətirməyən nəsnə Azərbaycanda bundan qat-qat qısa zaman üçün aktual ola bilər? Və məgər, Azərbaycan tarixi Heyədr Əliyevin Azərbaycan Kommunist Partiysı Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi təyin edildiyi həmin 1969-cu ildənmi başlayır? Bəyəm, o zamana qədər Azərbaycanın ləyaqətli dövlət adamları, tarixi şəxsiyyətləri olmayıbmı?
Şərəfli tarix nədən gizlədilir?
O zaman Heydər Əliyevin ideoloji sələflərinin 1920-ci ildə devirdikləri Azərbaycan Demokratik Respublikasını- ilk burjua-demokratik hökumətini quran insanları və onlara rəhbərlik edən Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adlarını haraya qeyd edək? Bu gün Azərbaycanda M.Ə. Rəsulzadənin və onun yaratdığı Müsavat partiyasındakı məsləkdaşlarının adlarına heç yerdə rast gəlmək mümkün deyil. Nə dərsliklərdə, nə ensiklopediyada, nə KİV-də bu insanlar tarixi fəaliyyətlərinə uyğun şəkildə xatırlanmırlar. Hər yerdə Heydər Əliyevdir. Bulqakov “İt ürəyi” hekayəsində yazırdı: “İnsan tullantıları-ən aşağı kateqoriyadır”. Amma bu keyfiyyət göstəriciləri ilə hakimiyyətin, parlamentin idarə edilmə sisteminə doluşmaq daha təhlükəlidir. Azərbaycan o tipli ölkələrdəndir ki, burada siyasi rəngi olmayan buqələməunlar, siyasi konyunkturadan asılı olaraq rəngini dəyişənlər despotlar üçün, hakimiyyəti əlində cəmləyənlər üçün ən yararlı materiala çevrilirlər.
Leninizmin iqbalı kimi bir gələcək… Mən Bunini və onun “Lənətə gəlmiş günlər” əsərini təsadüfən xatırlmadım. Azərbaycanda bu gün baş verənlərin müşahidəsi aydın göstərir ki, bu güney Qafqaz ölkəsində baş verənlər bu adı tam haqq edir. Klassik qələm ustalarının keçmişləri dərk etmək üçün bizə buraxdıqları miras bu günkü Azərbaycanı da dərk etməyə yardım edir. Axı, bu gün rejimin iztirablar verməklə çökdürdüyü Azərbaycanda baş verənləri heç bir halda 21-ci əsrin məntiqi ilə izah etmək mümkün deyil. Amma əlbəttə, indiki rejim də SSRİ tarixinin təcrübəsindən bilməmiş deyil ki, Əliyev klanını “Azərbaycansayağı leninizm” ssenarisini tətbiq etsə də, hadisələr gec və ya tez başqa bir ssenari üzrə inkişaf edəcəkdir. Ölkənin tarixinə bu cür yanaşma yalnız bir nəticəni vəd edə bilər. Azərbaycanın gələcəyi Sovetlər ölkəsinin tarixi təcrübəsinin təkrarı üzərində görünür. Zaman gələcək, indi heybətli görünənlərin vahiməsindən əsər-əlamət qalmayacaq. Və şübhəsiz, bunu indi təəssüf ki, özünün lal kütləyə çevrilməsinə imkan vermiş kimi görünən xalq edəcək. Lap yaxın gələcəkdə bu millət dirçələcək, başqa cür ola bilməz və bu barədə də Bunin çox gözəl yazıb : “Gün gələcək, bizim övladlarımız bizim günlərin rüsvayçılığını və dəhşətlərini dərk edərək öz Vətənlərini çox şeylərə görə bağışlayacaqlar, ona görə ki, bu günlərin qaranlığında yalnız Qabil hökmranlıq etməyib və onun övladları arasında Habil də olub…”.
