«Azərbaycan yaxın iki-üç ildə Avropa Birliyi ilə bağlı qərarını verməlidir»
Mehman Əliyev: «İlham Əliyev siyasi məhbusların sayını artırmaqla onlardan Qərblə alver predmeti kimi istifadə etməyi düşünür»
2013-cü il prezident seçkisindən sonra hakimiyyətin demokratik düşərgəyə qarşı repressiv siyasətinin növbəti mərhələsi yaşanır. Demokratik düşərgə fəallarının hazırda keçirilən məhkəmə prosesinə, QHT-lərlə bağlı qanunvericiliyin bir qədər də sərtləşdirilməsinə beynəlxalq aləmin daha bir sərt təpkisinə səbəb hüquq müdafəçisi Anar Məmmədlinin həbsi də əlavə olundu. Hakimiyyətin hazırda vətəndaş cəmiyyətinə qarşı yürütdüyü siyasətlə bağlı və başqa sualları “Turan” Informasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyevə ünvanladıq:
– Mehman bəy, hakimiyyətin seçkidən sonra yürütdüyü siyasəti necə xarakterizə etmək olar? Hakimiyyət hazırda belə siyasətlə seçkiöncəsi dönəmdə beynəlxalq aləmin “diqqətinə” gəldiyinə görə vətəndaş cəmiyyətindən qisas almağa çalışır, yoxsa baş verənlər iqtidarın repressiv siyasətinin növbəti mərhələsidir?
– Hakimiyyət bir qayda olaraq seçkidən sonra həmişə bu cür siyasət yürüdür. Bu cür siyasətin yürüdülməsində bir neçə məqsəd var. Birinci məqsəd cəmiyyətin diqqətini seçki saxtakarlığı ilə bağlı müzakirələrdən yayındırmaqdır. Hazırda həqiqətən də vətəndaş cəmiyyətinin diqqəti demokratik düşərgə fəalları ilə bağlı məhkəmələrə, Anar Məmmədlinin həbsinə yayındırılıb. Indi cəmiyyətin diqqəti məhz bu məsələlərə yönəlib. Seçki saxtakarlığı ilə bağlı mövzu gündəmdə deyil. Ikinci məqsəd bu cür tipli həbslər gələcəyə hesablanmış addımlardır. Hakimiyyət Qərblə danışıqlarda hazırkı siyasi məhbusları alver predmetinə çevirmək istəyir. Yəni səhərisi gün siyasi məhbusların bir qisminin azadlığa buraxılması hakimiyyətə müsbət imic qazandırmaq məqsədi daşıyır. Iqtidar bu cür siyasi alverlə dəyişikliyə gedən, dialoqa hazır bir hakimiyyət obrazı yaratmağa çalışır. Məsələn, oxşar siyasəti Rusiya hakimiyyəti də yürüdür. Xodorkovskinin azadlığa buraxılması Olimpiada ərəfəsində Putinə müəyyən müsbət xal gətirə bildi. Azərbaycanda da bu siyasətə bənzər addımlar atılır. Ona görə biz gələcəkdə siyasi məhbuslardan, hazırkı həbslərdən Qərblə danışıqlarda istifadə olunacağını müşahidə edəcəyik. Hakimiyyətin hazırkı siyasətində daha bir məqsəd fəallaşmaqda olan vətəndaş cəmiyyətinə təpki gəlmək, onu qorxutmaqdır. Hakimiyyət əslində Qərbdən gələn siyasi təzyiqlərə məhəl qoymamaqla özünün güclü imicini formalaşdırmağa çalışır. Yəni beynəlxalq aləmin təpkiləri belə hakimiyyətin nüfuzuna xələl gətirə, onu müəyyən addımlara məcbur edə bilmir.
“Beynəlxalq aləmin reaksiyası sərtləşir”
– Hazırda hüquq müdafiəçisi Anar Məmmədlinin həbsinə beynəlxalq aləmdən sərt təpkilər gəlməkdədir. ABŞ və Avropa Birliyinin rəsmiləri artıq baş verənlərə mövqelərini ifadə ediblər. Hazırkı sərt beynəlxalq reaksiya fərdə bağlı bir prosesdir, yoxsa artıq biz Qərbin Azərbaycan hakimiyyətinə qarşı dəyişən mövqeyini müşahidə etməkdəyik?
– Baş verənlər şəxslə bağlı olsa da, daha çox prosesə aid reaksiyadır. Seçkidən əvvəl hakimiyyətə böyük təpkilər var idi. Amma Qərb seçki prosesinin özünə adi bir hal kimi baxsa da, seçkidən sonra nəticələrin qiymətləndirilməsi olduqca sərt oldu. Lakin seçkidən sonra biz eyni zamanda onu da müşahidə etdik ki, bəzi dövlətlərin rəhbərliyinin Azərbaycan hakimiyyətinə münasibətdə müəyyən gözləntiləri var. Yəni Azərbaycan hakimiyyəti üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməlidir. Hazırkı sərt mövqe də məhz ona yönəlib ki, hakimiyyətə müəyyən addımların atılması xatırladılır. Hakimiyyət də götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməlidir. Bu qaçılmaz haldır. Bu öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə başlanmasını biz artıq gələn ildən müşahidə edəcəyik. Bildiyiniz kimi gələn il Azərbaycan Avropa Şurasında sədrlik edəcək. Öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı birinci təsir məhz budur. Daha sonra Məmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illiyi və bələdiyyə seçkiləri də hakimiyyəti müəyyən addımlara məcbur edən faktorlardır. Bundan başqa 2015-ci ildə Azərbaycanda Avropanın ilk Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi edəcək. Bu ildə eyni zamanda Azərbaycanı parlament seçkiləri gözləyir. Məhz bu iki hadisə də Azərbaycanı beynəlxalq aləmin diqqətinə gətirəcək. Ona görə yaxın iki ildə pozitiv notlar müşahidə etmək olar. Ona görə də Ilham Əliyev mümkün qədər siyasi məhbusların sayını artırmağa çalışır ki, danışıqlar prosesində bir o qədər geniş imkanlara malik olsun. Ona görə hazırda həqiqətən də beynəlxalq aləmin sərt mövqeyi var. Amma oxşar proseslər əvvəllər də Eynulla Fətullayev, Ilqar Məmmədovla da bağlı müşahidə olunub. Ona görə hazırda müşahidə olunan beynəlxalq təpki gələcəyə hesablanan addımlardır. Hazırda isə Ilham Əliyevdən hər hansı pozitiv addım gözləməyə dəyməz.
“Növbəti bahalaşma dalğası gəlir”
– Karnegi Fondunun Rusiya təmsilçisi bir neçə gün öncə Ukraynadakı hadisələri şərh edərkən bildirmişdi ki, əslində bu olayları post sovet məkanındakı avtoritar liderlər həyəcanla izləyir. Çünki oxşar hadisələrin öz ölkələrində təkrarlanacağından ehtiyatlanırlar. Hazırda hakimiyyətin yürütdüyü repressiv siyasətin bu ehtiyatlanmadan irəli gəldiyini söyləmək olarmı?
– Azərbaycan hakimiyyətinin narahatçılığı ifrat həddə deyil. Bunu yanacağın qiymətinin artmasına cəmiyyətdən ciddi təpkinin gəlməməsi də göstərir. Çünki hakimiyyətin bu addımına təəssüf ki, toplumdan gözlənilən reaksiya olmadı. Ona görə hakimiyyət bahalaşma ilə bağlı növbəti addımları da ata bilər. Yaxın zamanda elektrik enerjisinin və digər xərclərin artmasını müşahidə edə bilərik. Amma Azərbaycan Ukraynanın hazırda yaşadığı siyasi sistemə, dəyişikliklərə aparan yolu keçəcək. Məhz bu yol keçildikdən sonra oxşar hadisələr bizdə də yaşana bilər.
– Azərbaycan hakimiyyəti ilə “Şahdəniz 2″ layihəsinin imzalanması Britaniya hökuməti və digər beynəlxalq təşkilatları tənqid atəşinə tuş gətirdi. Səbəb Azərbaycan hakimiyyətinin avtoritar mahiyyətidir?
– Enerji məsələlərində həmişə Qərbdən həssas yanaşma görmüşük. Qəti şəkildə əgər demokratiya yoxdursa, enerji əlaqələri də olmayacaq mövqeyi sərgilənməyib. Amma enerji sahəsindəki bağlılıq Qərbə hakimiyyətlə insan haqları, demokratiya istiqamətlərində təzyiq etməyə imkan verir. Digər tərəfdən Qərbin Azərbaycanla bağlı strategiyasına diqqət yetirmək lazımdır. Həmin strategiyada Azərbaycana yönəlik sərt mövqeyin sərgilənməsi əsas xətt kimi nəzərdə tutulmayıb. Əslində enerji sahəsindəki Azərbaycanın önəmi o qədər də yüksək deyil. Qərb Azərbaycanın neftini və qazını almasa, bu, böyük itki olmayacaq. Çünki dünya bazarında bu xidməti təklif edən kifayət qədər dövlətlər var. Son bir neçə ildə Azərbaycana qarşı tənqidlərin sayı artıb. Bu bir reallıqdır. Bu proses Ilham Əliyev ikinci dəfə prezident seçiləndən sonra başladı. Azərbaycana qarşı təpkilər onun üzərinə götürdüyü öhdəliklərin tez bir zamanda yerinə yetirilməsiylə bağlı idi. Bu təzyiqlər daha da artacaq. Azərbaycanın demokratik öhdəlikləri yerinə yetirməklə bağlı çox az zamanı qalıb. Çünki Azərbaycanla vaxtı ilə bərabər gedən ölkələr artıq aradakı məsafəni artırıblar. Gürcüstan və Moldova artıq Avropa Birliyinin bir parçasına çevrilməkdədir. Ukraynadakı proseslər də bu dövlətin tez bir zamanda bu yolu tutacağını deməyə əsas verir. Hətta Belarus belə Avropa Birliyinin şərtlərini qəbul etməyə, əməkdaşlıq etməyə hazır olduğunu bəyan edib. Ermənistanın durumu da aydınlaşmaqdadır. Çünki Ermənistanın Gömrük Ittifaqı ilə bağlı mövqeyi qeyri-müəyyəndir və Yerevan da Avropa Birliyi ilə əməkdaşlıq yolunu tutacaq. Belə ehtimallar var ki, Ermənistan Ukrayna ilə birgə və yaxud bir müddət sonra Avropa Birliyi ilə əməkdaşlığı genişləndirməlidir. Azərbaycan da yaxın iki-üç ildə Avropa Birliyi ilə bağlı qərarını verməlidir. Azərbaycan çox geridə qala bilməz. Çünki “Şərq Tərəfdaşlığı” layihəsində Azərbaycan bu dövlətlərlə birgə irəliləməlidir
– O zaman yaxın müddətdə hakimiyyətin imitasiyasına baxmayaraq, Azərbaycan da Avropa Birliyi ilə əməkdaşlıqda konkret mövqe sərgiləməyə məcbur olacaq?
– Azərbaycan və digər dövlətlər qeyri-müəyyən siyasəti Rusiya faktoru ortada olduğu zaman sərgiləməyə məcbur olurdu. Amma Rusiya heç Ukraynada Avropa Birliyi ilə qarşıdurmaya getməkdə maraqlı görünmədi.
“Ərdoğan hakimiyyəti mübarizə apardığı korrupsiya ya bulaşıb”
– Türkiyədə hazırda baş verən prosesləri necə dəyərləndirirsiniz? Proseslərin əsl mahiyyəti nədən ibarətdir? Bir sıra ekspertlər baş verənləri Ərdoğan hökumətinə zərbə endirmək cəhdi kimi dəyərləndirir?
– Hazırkı Ərdoğan hakimiyyəti Türkiyədəki özbaşnalığın, korrupsiyanın və rüşvətxorluğun fonunda iqtidara gəlmişdi. Korrupsiyanın yüksək səviyyəsi Türkiyə dövlətini böhranlı duruma salmışdı. ABŞ-ın dəstəyi ilə hakimiyyətə gələn Ərdoğanın qarşısında bir sıra mühüm islahatların keçirilməsi tələbi qoyulmuşdu. Amma hazırkı hadisələr göstərir ki, Ərdoğanın özünün hakimiyyəti korrupsiyaya bulaşmağa, eyni problemləri yaşamağa başlayıb. Nəticə olaraq başa düşürlər ki, Türkiyənin özü və əməkdaşları ABŞ və Avropa Birliyi üçün problemə çevrilməyə başlayıb. Ona görə bu prosesin qarşısının alınması üçün lazımı addımlar atılıb. Ümumiyyətlə, baş verənlərin fonunda “Gəzi Meydanındakı” hadisələri də unutmaq lazım deyil. Yəni bir tərəfdən Türkiyədə avtoritar meyillər, digər tərəfdən korrupsiya güclənməyə başladı. Bütün bunlar isə problemlər yaratdı.
– Türkiyədəki olaylarla əlaqəli olaraq Sədərək gömrük-keçid məntəqəsinin rəisi Mirməhəmməd Seyidov həbs olundu. Bu olayın Azərbaycana mümkün təsirləri necə ola bilər? Korrupsiya qalmaqalı ilə bağlı Azərbaycanda yeni adların açıqlanması mümkündürmü?
– Bu proseslərin araşdırması sona qədər aparılmalıdır. Əlbəttəki Sədərək gömrük-keçid məntəqəsinin rəisi ciddi informasiyaya malik adamdır. Onun rəhbərlik etdiyi məntəqənin vasitəsilə kifayət qədər qeyri-qanuni addımlar atıla bilərdi. Ona görə Mirməhəmməd Seyidovun həbsi ilə bağlı sözsüz ki, yeni məlumatların şahidi olacağıq.
– Maraqlı məqamlardan biri budur ki, Azərbaycan hakimiyyəti Naxçıvan gömrüyünün rəisinin həbsi ilə bağlı müdafiə addımları atmağa meyilli görünmür. Hakimiyyət Azərbaycanla bağlı yeni korrupsiya məlumatlarının ortaya çıxacağındanmı narahatdır?
– Hakimiyyət özünü narahat olmayan kimi göstərməyə çalışır. Amma reallıq tam başqadır. Türkiyədə korrupsiyaya qarşı atılan addımların nəticəsi olaraq Azərbaycanda yeni problemlər yarana bilər. Ona görə baş verənlərlə bağlı narahat olmamaq mümkün deyil.
Xəyal
