Qələndər Bayramlı Ankaradan Yerevana qədər yerimək istəyir.
Azərbaycan əsilli Türkiyə vətəndaşı Qələndər Bayramlı bu gün “Ermənistanın soygırım və Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına qarşı etirazını dünyaya çatdırmaq məqsədi ilə” Ankara-Yerevan yürüşünə çıxır. O, bu ilin martında Xocalı qırğınlarına etiraz məqsədilə Ankardan Ağdamadək yürüş edib. 59 yaşlı səyyah yola çıxmazdan bir gün əvvəl Ankarada BBC Azərbaycancaya müsahibə verib. Müsahibəni jurnalist İlhamə Qasımlı aparıb.
– Yerevana hansı marşrutla gedəcəksiniz?
– İki istiqamət üzrə hərəkət etməyi düşünürəm. Ya Şərqi Anadolu bölgəsi istiqamətində Erzurum-Erzincan-Qars yolu ilə Ardahanın Türkgözü sərhəd qapısından Gürcüstana keçəcəm. 37 kilometr yaxınlıqda Ermənistan sərhədi var – bu yolla Ermənistana keçəcəm. Ya da Batumiyə keçib ordan Ermənistana keçəcəm. Bu yolla gedəsi olsam Samsun, Trabzon, Rizə şəhərlərini keçib Sarp sərhədqapısı ilə Gürcüstana ordan isə Ermənistana keçəcəm.
Düşünürəm ki, fevralın 26-da Xocalı soyrqrımının ildönümü günündə Yerevanda olacam.
– Türkiyə vətəndaşı olsanız da, ictimai aksiya ilə getdiyinizdən Ermənistan sərhəddindən buraxılacağınıza əminsinizmi?
– Mən məqsədimdən dönməyəcəm. Ermənistan məni sərhəddən buraxacaq, ya yox – bu başqa məsələdir. Bunu düşünmürəm. Mən ora mütləq gedəcəm. Əgər məni sərhəddən buraxmasalar, bu, Qarabağ müharibəsində ermənilərə utanc gətirəcək. Mənim məqsədim də budur. Günahsız insanları Xocalıda öldürdülər. Dünya görəcək ki, həqiqətən ermənilər vəhşidirlər.
Nə Türkiyə tərəfindən bir lirə, nə də Azərbaycan tərəfindən bir manat almışam. Bütün xərclər öz hesabımadır.
Mənim yerimə kim olsa idi, bu aksiyadan yaxşı pullar qazanardı. Çünki yürüş aksiyalarında adətən, şirkətlərin loqosunu yaxasına, papağına vurub reklamla məşğul olurlar. Amma mən Azərbaycan adına olan işdə pul duşunmürəm.
Bu yolda gücüm olduğu yerə qədər gedəcəm.
– Erməni tərəfi sizin aksiyanızı provakasiya kimi dəyərləndirə bilər. Onların atacağı addımlara hazırsınızmı?
– Hər şeyə hazıram. Yüz faiz ölümümü gözləyirəm orda. Əminəm buna. Dünyanın gözü qarşısında ermənilərə küfr edə-edə gedirəm, təhqirlər yağdırıram, onlara cani deyirəm, ermənilər insan deyil deyirəm, onların da içində mütləq dəlisi var, dəliqanlısı var, mütləq nəsə olacaq.
– Onları provakasiyaya çəkməkdə ittiham olunacağınızdan cəkinmirsinizmi?
– Ermənistana etdikilərinə görə minnətdarlıqmı etməliyəm? Onlar hamilə qadını, uşaqları öldürüblər. “Buna görə sizə təşəkkür edirəm” deyəcəyimimi gözləyirlər?!
– Aksiyanızın neçə faizinin reallaşacağına inanırsınız? Yerevana qədər gedəcəyinizə inanırsınızmı?
-Türkiyə və Gürcüstan sərhədlərini keçib Ermənistan qapısına qədər gedəcəm. Ola bilər ki, onlar strategiyalarını dəyişdirib dünya mətbuatında özləri haqda pis yazılmasın deyə məni Ermənistan ərazisinə buraxsınlar. Amma bu ehtimalım bir faizdir.
– Viza məsələsini necə həll edəcəksiniz?
– Gürcüstana kimliklə daxil olmaq olur. Gürcüstandakı Ermənistan konsulluğunu tanıyıram. Oraya müraciət edəcəm.
– Sərhədə qədər necə yürüyəcəksiniz – tam, yoxsa qismən piyada?
– Xocalı yürüyüşümdə gündə 40-50 kilometr yol gedib gecələri təhlükəsizlik məsələsinə gorə oteldə qalırdım. Amma indi səhhətim bir az yaxşı deyil deyə hər gün 20 kilometrə qədər yürüyüb dincələcəm.
Xocalı yürüyüşümdə Ərzincan, Ərzurum tərəflərdə terror təhlükəsinə görə jandarm qüvvələrinin müşaiyəti ilə getdim.
– Türkiyə və Azərbaycan tərəfləri mühafizənizi təşkil edirdi?
– Mən özüm onlardan can güvənliyimçün heç nə istəməmişdim. Sadəcə, jandarma terror təhlükəsi olan bölgələrdə mühafizə tədbirləri keçirərkən orda olmağımdan xəbər tutub zirehli maşınlarlarla o bölgələrdən müşaiyət etdi. Mən təhlükə barədə o vaxt heç nə bilmirdim, amma sonra eşitdim ki, PKK sərnişin avtobusunun qabağını kəsibmiş.
– Azərbaycan tərəfdən də mühafizəniz təşkil olunmuşdumu?
– Bakıda olduğum zaman mühafizə hiss eləmədim. Amma Bakıdan çıxıb Ağdam istiqamətində gedəndə təhlükəsizliyim üçün kənardan bir nəzarət təşkil olunduğunu hiss eləmişdim.
Qələndər Bayramlı Ağdama getmək üçün Türkiyədən çıxarkən. Foto: Sərdar Ünsal, jurnalist, İqdır
Ağdama gedəndə çox əziyyət çəkdim. Orda çox xərcim çıxdı. Bayraqla otellərə gedəndə məndən otel pulu almırdılar. Amma mən bayrağı belə şeylər üçün istifadə eləmək istəmirdim. Bayrağı çemodanıma qoyub otelə girirdim, bu zaman da 70-80 manatdan aşağı düşmürdülər. Göyçayda da, Ağdaşda da Ağdam da da belə oldu. Ağdamda hətta dövlətin olimpiya kompleksinin otelində belə məndən pul aldılar.
Ağdamda sıxıntılı günlərim çox oldu. Mənimlə çox ləyaqətsiz davrandılar. Rayonun girişindəki Şəhidlər kompleksini ziyarət edəndən sonra otelə getdim ki, yatib səhər sərhədə doğru yola çıxım.
Yolda bir polis məni ustumə bayraq asılmış halda görüb dedi ki, bayraq satirsan? Bir məsul şəxs gəlib dedi ki, sən sərhədə gedə bilməzsən. Dedim, mən Ankaradan yola ona gorə çıxmışam ki, yürüşümü sərhəddə tamamlayım. Ağdamda bir polis qarşıma çıxıb pasportumu tələb elədi. Verdim, diqqətlə, ciddi şəkildə yoxladı. Vizam, digər tələblərlə bağlı problemim yox idi. Mənim Azərbaycan adına bu qədər yola çıxmağıma məhəl qoymadan pasportuma sanki sərhər pozucusu kimi baxırdı. Sonra dedi ki, polis rəisimiz sizinlə görüşəcək. Kölgəyə keçib gözlədim. Təsəvvür edin ki, Ankaradan başladığım 2446 kilometr yolu problemsiz gəlmişəm, son nöqtəmə 1 kilometr qalıb. Bir nəfərlə məni görüşdürdülər. Adam dedi, mən buranın müdürüyəm. Adı Vüqar idi. Dedi, sənin yolun bura qədər idi. Dedim, sən kimsən ki, mənim yolumun qarşısını kəsirsən. Mən Ankaradan yola çıxanda səninləmi məsləhətləşmişdim?! 2446 kilometr yolu gəlmişəm, bir kilometri başa vurmağımı sənmi həll edəcəksən?! Dedi, sənin gedəcəyin yerlər minalanmış ərazilərdir, ora heç kimi buraxmırıq. Gərək bununçün gərək yuxarılarla danışım. Dedim, 10 gun də, 20 gün də olsa gözləyəcəm, amma oraya getməliyəm. Sonra dedilər ki, müdür gəldi, dedim bəs, müdür sən deyildinmi? Dedi yox, əsas müdür indi gələndir. Sən demə, bayaqdan mənimlə danışan rəis müaviniymiş. Rəisin yanına dəvət elədilər. Adı Elçin idi. Girdim içəri, laqeyd şəkildə noutbuka baxırdı. Qarşısında stul olduğu halda, saymazyana şəkildə mənə qapının yanındakı stulda oturmağımı söylədi. Oturdum. Dedi, sən sərhədə gedə bilməzsən. Dedim, bu qədər yolu gəlmişəm heç kim qarşımı ala bilməz. Bu zaman telefonu zəng çaldı. Telefonla danışarkən ayaq üstı durmasından və tez-tez “baş üstə, oldu” deməsindən hiss elədim ki, danışdığı adam yüksək vəzifəli bir nəfərdir. Telefonla danışandan sonra müavininə tərəf dönüb onunla rus dilində nələrsə danışdı. Sonra üzünü mənə tərəf tutub təəccüblə “sən niyə qapının ağzında oturmusan?”. Dedim, bəs, harda oturum? Yaxınlığındakı stulu göstərib “gəl yanımda otur da” dedi. Telefonla danışdığı adam kim idisə onunla danışandan sonra mənə münasibəti dəyişmişdi.
Sonra tabeliyindəki polislərə tapşırdı ki, Qələndər bəy sərhədə gedəcək, siz də təhlükəsizliyi üçün onu müşaiyət edin. Dedim, mənim 59 yaşım var, uşaq deyiləm. Bu qədər yola polislərin işturakı ilə son nöqtəyə çatmaqçün çıxmadım. Bayaq danışdığın adamla bir də danış və mənim tələblərimi ona çatdır. Yoxsa burdan heç yerə tərpənməyəcəm. İnadımı görüb müavininə dedi ki, biz dediyimiz olmayacaq. Qoy getsin.
– Qoşunların təmas xəttinə çatdınız. Nə gördünüz, hansı hissləri keçirdiniz?
– Ermənistanın 700 metrliyinə qədər çatdım. Ora çatanda gördüm ki, 30-a yaxın əsgər üzu ermənilərə tərəf keşikdədirlər. Təxminən 15-ə yaxın əsgər isə üzu kəndə tərəf mühafizədədir.
Getdim Ağdamı gördüm – görməz olaydım. Elə bir münaibət gördüm ki, xatirələrimin 10-dan 9-u elə orda qaldı.
Bakıya qayıdandan sonra Xocalı icra hakimiyyəti yürüş aksiyamın uğurla başa çatması münasıbəti ilə bir rəsmi mərasim keçirdi. Baş nazirin müavini Əli Həsənov da orda idi. Mənimlə söhbət etdi. Ağdamda baş verənlərdə şikayət elədim. Dedi, bəs sonra nə oldu? Dedim, kimsə polis rəisi ilə danışıb göstəriş verəndən sonra hər şey cox yaxşı oldu. Dedi, o adam mən idim. Tapşırıq verdim ki, səni hara istəyirsənsə, ora aparsınlar.
– İstəyiniz reallaşarsa Yerevana catdıqdan sonra nə edəcəksiniz?
– İlk növbədə ermənilərin “Soyqırım abidəsi” dediyi yerdə bəyanat verəcəm. Deyəcəyəm ki, ermənilərin soyqırım iddiaları yalandır, əsl soyqırım Xocalıda olub.
– Özünüzə bu qədər inam hardandır?
– Güclü daxili inamı olan inasanam. 1982 və 1986-ci illərdə doğulmuş iki qızım var – onlara Azər və Baycan adları vermişəm. Qızımın adını qoyandan sonra bilmişəm ki, Azər kişi adıdır. O vaxt hec Azərbaycana gediş-gəliş də yox idi.
Böyük nəvəmin adını Gəncə qoymuşam. Sonra ekiz nəvələrim oldu. Onlara da Şəki və Şirvan adı vermək istədim, qızım dedi, ata, daha bəsdir, hamımızı adını Azərbaycanlaşdırdın. Azər var, Baycan, Gəncə var, indi də Şaki, Şirvan adı qoyacaqsanmı uşağa?! Bundan sonra özüm qoyacam uşaqların adını.
Biz ailəcə fanatik azərbaycanlıyıq. Anam Lökbatandan, atam Gəncədən idi. Anam Azərbaycan həsrətindən aqlaya-aqlaya öldü.
Bakıda olanda anamın ata evini ziyarət elədim.
– Uzun yola çıxırsınız. Bu sizi qorxutmur ki?!
– Mən qorxaq adam deyiləm. Mənim istəklərim ömrümdən daha önəmlidir.
Tək istəyim budur ki, əgər bu yolda ölsəm, Azərbaycan mənə sahib çıxsın. Öləndən sonra mənə veriləcək ən böyü ödül ana torpaqlarımda dəfn edilməyim olardı.
