ABŞ-ın yeni səfiri Riçard Morninqstar avqustun 28-də axşam özünün diplomatik vəzifəsini və prezident Obamanın üzərinə qoyduğu başqa missiyanı həyata keçirmək üçün Bakıya gəlib.
Bu ilin aprelində Morninqstar səfir vəzifəsinə irəli sürüləndən sonra “Turan” agentliyi ABŞ administrasiyasının yeni təmsilçisinin missiyasının məqsəd və vəzifələri barədə analitik arayış vermişdi.
Dörd ayda Amerikanın prioritetlərində az şey dəyişib, Fars körfəzindən Avrasiya ənginliklərinə kimi olan regionda siyasi mozaika isə daha da yenilənib. Bu isə təcrübəli dövlət xadimi Morninqstarın missiyasına əlavə elementlər gətirir, onun üçün dar olan Azərbaycan çərçivəsini regional səviyyəyə genişləndirir.
Bu yaxınlarda Morninqstarın missiyasının məqsədi barədə fikir mübadiləsi zamanı Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan ekspertləri vahid fikrə gəliblər ki, yeni səfirə ABŞ prezidentinin Cənubi Qafqazda diplomatik missiyalarını koordinasiya edən xüsusi təmsilçisi rolu daha uyğun gəlir. Region hazırda Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstanda üç prezident və həm də parlament seçkiləri mərhələsinə daxil olur.
Morninqstarın rolu ustad senator, 2004-cü ilin dekabrında Ukrayna üçün dönüş nöqtəsi olan prezident seçkilərində vacib missiya həyata keçirən Luqarın rolu ilə müqayisə edilə bilər. Bu seçkilər Viktor Yuşşenkonun və Kiyevin Qərbyönlü kursunun qələbəsi ilə nəticələndi.
“Turan” Analitik Xidmətinin 28.04.2012 analizi: Morninqstar demokratiya qırğısı olacaqmı?
ABŞ prezidenti Barak Obama Azərbaycanda səfir vəzifəsinə enerji marşrutlarının şaxələnməsi və Avropanın Rusiyadan qaz asılılığının azaldılması məsələlərində sərt mövqeyinə görə “energetika qırğısı” ləqəbini alan Riçard Moninqstarın namizədliyini irəli sürüb.
ABŞ-ın Avrasiya regionunda enerji məsələləri üzrə xüsusi nümayəndəsi kimi Morninqstar Qərb alyansı üçün ən mürəkkəb enerji vaxtlarında bu vəzifəni tutub. 90-cı illərin sonlarında o, aktiv şəkildə Rusiya üçün alternativ olan Bakı-Ceyhan neft kəməri üçün təzyiqlər edib, 10 il sonra Türkmənistandan Azərbaycana və sonra Avropa Ittifaqına Transxəzər qaz kəmərinin tikintisi üzrə ABŞ-ın köhnə arzusunu həyata keçirmək üçün regiona qayıdıb.ÿ
ABŞ-ın Azərbaycandakı sabiq səfiri Ross Uilson bəyan edib ki, Morninqstar əla səfir olacaq. O, yüksək səviyyədə münasibətləri bərpa edəcək. Vaşinqton analitiki Tomas de Vaal qeyd edib ki, əgər kimsə onu loyal səfir hesab edirsə, Azərbaycan hökumətini məyusluq gözləyir.ÿ
Sınanmış diplomat Uilson təsadüfən qeyd etməyib ki, Morninqstarın missiyası Vaşinqton ilə Bakı arasında “münasibətlərin bərpasıdır”. Bu, diplomatcasına o deməkdir ki, münasibətlərin hansısa qismində zədə var. Enerji təhlükəsizliyi sahəsində hər şey qaydasındadırsa, bu, Amerikanın regiondakı enerji strategiyasını göstərir, rəsmi Bakı başqa sahədə – demokratik dövlət quruculuğu məsələsində götürdüyü öhdəliklərə əməl etmir və bu sahədə ciddi nöqsanlar var. Beynəlxalq hesabatlar bunu göstərir.ÿ
ABŞ-ın Avropa Ittifaqında sabiq səfiri Morninqstarın təyinatı təsadüfən və ya qeyri-təsadüfi Amerikanın avropalı tərəfdaşları ilə Azərbaycan arasında demokratiyanın məhək daşı – söz, sərbəst toplaşmaq azadlığı və insan haqları üzrə kəskin gərginliklə eyni vaxta düşür. Hələ məlum deyil, Morninqstar Bakıda “Avroviziya” mahnı müsabiqəsini dinləyəcəkmi? Bu, azad olmayan ölkədə azad mahnı mövzusunu aktuallaşdırıb. Amma bir şey məlumdur ki, o, Bakıda Amerika diplomatik orkestrinin dirijoru kimi Ağ evdə yazılmış partituranı yüksək səviyyədə ifa edəcək.ÿ
Nə vaxtsa enerji səfiri olan keçmiş səfir Metyu Brayza daha çox göyərçini xatırladırdı və 2010-cu ilin sonunda Bakıya atılmışdı ki, enerji və demokratiya siyasəti arasında disbalansı aradan qaldırsın. Amma bir il sonra onun geri çağırılması göstərdi ki, Amerikanın yumşaq diplomatiyası Azərbaycanda Çin səddinə tuş gəlib.
2003-cü ildə prezident Ilham Əliyev seçiləndən sonra dövlətlərarası münasibətlərdə çatlar dərinləşməyə başladı. Vaşinqtonda Əliyevin islahatçı kimi ölkəni neosovet avtoritarizmindən demokratiyaya transformasiya edəcəyinə ümid bəsləyirdilər. Amma nəticədə Qərb dünyası tüğyan edən korrupsiya sistemi, insan haqlarının və demokratiyanın ciddi pozulması və mətbuatın tam məhv edilməsinin şahidi oldu.
Amerikanın səbr kasası 2006-2009-cu illərdə səfir Enn Dersin fəaliyyəti dövründə daşdı. WikiLeaks-in Vaşinqton diplomatlarının hesabatları əsasında yazdıqları bunu göstərir. Bakıya təzyiqlər Əliyevin korrupsiya ilə mübarizə barədə deklorativ bəyanatları, həbs edilən jurnalistlərin azad edilməsi ilə nəticələnsə də, normaya çevrilmədi. Üstəlik, geriyə addım atıldı, vətəndaş cəmiyyəti fəalları, jurnalistlər yenidən həbs olunmağa, fundamental insan haqlarının pozulması artmağa başladı.
Daha təcrübəli ağır çəkili diplomat gənc və perspektivli Metyu Brayzanın ardınca Bakı rejiminin dağıtdığı dəyər anlayışlarını bərpa etməli olacaq. Onlar Azərbaycanı təkcə Amerika ilə deyil, Avropa Ittifaqının şəxsində daha ciddi Qərb koalisiyası ilə birləşdirir. Morninqstar orada bir-birinə zidd olan Köhnə və Yeni dünyanı ümumi dəyərlərlə bağlayan səfir olub.
“Turan” Analitik Xidməti
