Antikorrupsiya tamaşasının səhnədən düşmədiyi günlərdən biri, yəni fevralın 20-də Guilhermo Figueiredonun Bakı Kamera Teatrında səhnələşdirilmiş “Ezop” tamaşasına baxmağa getdim. Ondan əvvəl eyni teatrda “Otello”ya baxmışdım, aktyorların oyunçuluğundan başqa heç nə diqqətimi çəkməmişdi, tamaşadan çıxan kimi isə Lev Tolstoyun Şekspir yaradıcılığı haqda dediyi tənqidi fikirləri yada salıb “saqqallı Tolstoy baba” ilə əlüstü razılaşmışdım. Sadəcə xaltura.
Guilhermo Figueiredo (1915-1997) Braziliya dramaturqudu. Yeni çağın adamıdı. Onun qul Ezopdan bəhs eləyən bu pyesi ən əzəli və əbədi mövzu olan, bu gün bütün dünyanı, illah da Yaxın Şərqi ayağa qaldıran Azadlığa həsr edilib. Ilk andanca diqqətimi bir şey çəkdi: nədən müasir yazıçının əsərində Azadlıq mövzusu daha şiddət, daha ehtiras, daha təşnəliklə qoyulub? Axı ilk baxışdan dünya Sofokl dövrünə nisbətdə yerlə göy qədər fərqi olan azadlıq qazanıb, xalqlar müstəmləkəçilikdən, tiraniyadan, diktaturadan qurtulub…
Yox, bu ilk baxışı özüm üçün qənaət kimi seçə bilmədim. Əslində, dünya, bəşər daha da kölələşib, daha da azadlığını itirib. Ona görə də “Ezop”da bir bu qədər azadlıq yanğısı var. Məncə, çağdaş insanın ən böyük faciəsi də elə bu olmalı.
Ezop qul olsa da, müdrik insandı. O, təmsillər qoşur və hər qoşusunda insanın azad olma istəyim qışqırır. Bu cür əsəri günümüzdə səhnələşdirən rejissorun adı Cənnət Səlimovadı. Ezop – Ilqar Cahangirov, Kleya – Gülər Nəbiyeva, Ksanf – Nofəl Vəliyev. Adlarını unutduğum aktyorlar məni bağışlasın. Azadlığı insanların yadına salan bu ansambla birlikdə təşəkkür düşür. Azadlığı beyni yuyulmuşların ölkəsində yada salan hər kəs bir qəhrəmandı – onlar siyasətə qoşuldu, qoşulmadı, fərq etməz. Sənətinin qarşılığında gözüdolusu maddi əvəz almayan bu aktyorların entuziazmı insanı heyran qoyur. Axı nədi onları bu fədakarlığa çəkən? Sənətmi? Təbii sənət. Ama tək sənətmi? Yox! Azad sənət. Azad insanın, azad sənətçinin yaratdığı sənət! Diktaturalara qarşı meydanlara axışan, canını qurban verməkdən belə çəkinməyən insanların, sadə zəhmətkeş kütlələrin məgər bir umacağımı var bu üsyanlardan? Xeyr, hər şey insanın ən təbii haqqı olan Azadlıq üçündü.
Tamaşada diqqətimi daha bir şey çəkdi. Azadlıq haqda deyilmiş möhtəşəm kəlmələrdən, bunu bütün ehtirası ilə tamaşaçıya çatdıra bilən, beynində təlatüm yaradan aktyor oyunundan sonra (tamaşa boyu alqışlar bir yana dursun) hamı ayağa qalxdı və ayaq üstə dəqiqələrcə alqışlarını kəsmədi. Yörəmdə oturan neçə “dinsiz”in belə, necə ağladığını gördüm… Mənə maraqlı gəldi. Adamlar nədən həqiqi, gerçək, həyatda çatışmayan azadlıq üçün belə ayağa qalxmır, onun üçün göz yaşı axıtmır, ama onun təqlidinə, onu təqlid eləyənlərə bu qədər alqış yağdırır və dim-dik ayağa qalxırlar? Nə bilim, görünür, adamlara birinci azadlığın necə şirin olmasını anlatmamız, xatırlatmamız, göstərməmiz gərək. Axı buralarda nə vaxt azadlığı görən oldu ki? Nə yatdıq, nə yuxu görək…
Tamaşa, çəkdiyi it zillətindən sonra Ezopun azad olması, çıxıb getməsi və məbəddə təmsil deyərkən, eynən günümüzdə olduğu kimi, heybəsinə hansısa məbəd camının atılması, yəni şərlənməsi ilə kulminasiya nöqtəsinə çatır. O, azad insan isə uçurumdan atılacaq, qul isə ağası Ksanfın ixtiyarına veriləcək, əslində isə ölümdən qurtulacaq. Onun çıxıb kahinlərə yalandan “mən qulam” deyib qurtulmaq və “azadam” deyib ölmək kimi seçimi var. Bu, çox dəhşətli və amansız bir seçimdi.
Ona əsərin əvvəlində də qaçmaq təklif olunmuşdu: “Qaç, Ezop!”. “Yox, tutulmaq qorxusu ilə yaşamaq – bu, azadlıq deyil!” (Nə qədər tanış mənzərə!). Və sonda: “Ezop, çıx, kahinlərə de ki, sən Ksanfın qulusan”. “Mən azad adamlara məxsus ölümü seçirəm”.
Və qarderobda eşitdiyim son söz: “Az, sən demə, Ezop adam adıymış…”.
