Covid-19 pandemiyasının həbsxanalarda yayılması ilə bağlı narahatlıqların artması şəraitində, Azərbaycan hakimiyyəti nəinki ədalətsiz mühakimə olunan tənqidçiləri dəmir barmaqlıqlar arxasında saxlamağa davam edir, pandemiya ilə mübarizə adı ilə siyasi rəqibləri uydurma və siyasi motivli ittihamlarla həbs etmə kampaniyasını artırdılar. Bu, ölkədə ifadə azadlığına və digər fundamental insan haqlarına qarşı edilən ən son hücumdur. Bundan əlavə, son dövrlərdə Azərbaycanın penitensiar müəssisələrində Covid-19 yoluxması hadisəsi nəzərə alınmaqla, saxlanılan şəxslər də virusa yoluxma riskinə məruz qalırlar.
Azərbaycan hakimiyyəti fərdlərin sadəcə hüquqlarından istifadə etdiklərinə görə qanunsuz həbslərini dərhal dayandırmalıdır. Onlar bütün siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəallarını, o cümlədən hüquq müdafiəçiləri, jurnalistlər və yalnız ifadə azadlığı hüququndan istifadə etdikləri üçün həbs edilmiş istənilən şəxsləri dərhal və qeyd-şərtsiz azad etməlidirlər. Hökumətin, siyasi müxaliflərin və digər müxalif səslərin susdurulması da daxil olmaqla, ölkənin ədalət mühakiməsi sistemindən sui-istifadə etməsi dayandırmalıdır.
Mayın 15-də Azərbaycan hakimiyyəti həbsxanalarda Covid-19-a 46 yoluxma halını təsdiqlədiyini bildirdi. Hökümətin ölkədəki pandemiyanın dərəcəsini azaltmağa çalışdığına inanan yerli hüquq müdafiəçilərinə görə, yoluxanların sayının əhəmiyyətli dərəcədə çox olacağı ehtimal olunur. Cəzaçəkmə müəssisələrində həddən artıq çoxluq və qeyri-sanitariya şəraiti Azərbaycanda həbsxanada olanlar üçün ciddi təhlükə yaradır. Bu koronavirus pandemiyası ilə daha da ağırlaşacaqdır.
Bu fonda, Azərbaycan hakimiyyəti siyasi fəalların, jurnalistlərin və hüquq müdafiəçilərinin həbs və təqiblərinin yeni dalğasını hazırladı.
Martın 19-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Covid-19 pandemiyası dövründə “yeni qaydalar” elan etdi və “xainlər” və “beşinci kolon” adlandırdığı Azərbaycanın siyasi müxalifətini “təmizləyəcəklərini” vəd etdi. Prezidentin sözləri, siyasi və vətəndaş hüquqları fəallarının saxta ittihamlarla həbs olunmasına, o cümlədən müxalifət lideri Tofiq Yaqublunun xuliqanlıq ittihamı ilə 22 martda və insan haqları müdafiəçisi Elçin Məmmədin 30 Martda oğurluq ittihamı ilə həbs edilməsinə səbəb oldu. Hər ikisi dərhal və qeyd-şərtsiz azad edilməlidir.
Hakimiyyətin pandemiya ilə əlaqəli fəaliyyətini tənqid etməyə cəsarət edən onlarla şəxs, polisin əmrlərinə tabe olmamaq ya karantin qaydalarını pozmaqla 10 gündən 30 günə qədər saxta ittihamlarla saxlanılıb və inzibati həbs cəzası alıblar. Ən azı dörd jurnalist hökumətin karantin tədbirləri ilə bağlı tənqidi hesabatlarına görə həbs edildi. Ölkənin ən böyük müxalifət partiyalarından biri olan Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası (AXCP) on beş üzvünün dinc siyasi fəallığı və ya hakimiyyəti tənqid etməsi ilə əlaqədar saxta inzibati ittihamlarla həbs olunduğunu və 30 günədək həbs edildiyini bildirdi. Onlardan biri, aprelin 16-da həbs olunan Niyaməddin Əhmədov, karantin qaydalarını pozduğu iddiası ilə 30 sutka inzibati həbs cəzası çəkdi. Mayın 18-də hakimiyyət onu sərbəst buraxmaq əvəzinə, Cinayət Məcəlləsinin 214.1-ci maddəsi -terrorçyluğu maliyyələşdirmək ilə ittiham edərək yeni cinayət ittihamları irəli sürdü. Həbs olunma vaxtı, ittihamların xarakteri və əsaslandırılmış inzibati xətaya görə tutulduqdan və tutulduğu şəraitdən sonra onun mühakimə olunmasının siyasi motivli olduğunu göstərir. Seçdiyi vəkillə görüşə icazə verilmədi və indi sentyabr ayına qədər əlavə dörd ay həbsdə saxlanıldı. Niyaməddin Əhmədova qarşı ittihamlar ləğv edilməli və o, saxta siyasi motivli ittihamlarla inzibati həbs olunan digər fəallarla birlikdə dərhal azad edilməlidir.
Avropa Şurasının İşgəncələrin və Qeyri-insani və ya Alçaldıcı Rəftarın və Cəzanın Qarşısının Alınması üzrə Komitəsinin (CPT) məlumatına görə, 2016-cı ildə ziyarət edilən bütün cəzaçəkmə müəssisələrində izdiham müşahidə olunub, o cümlədən məhbusların çarpayılarını bölüşmələri və ya döşəmədə yatmaq məcburiyyətində qaldıqları halları da çox idi. Azərbaycanda QHT İnsan Hüquqları Klubunun 2018-ci il hesabatında həbsxanalardakı məhkumlar kameralarda məhbusların normadan çox olması, kameralarda istiliyin az olması, pis gigiyena, təbii işığın olmaması, pis qidalanma və cəzaçəkmə müəssisələrində lazımi tibbi xidmətin olamaması ilə bağlı şikayətlərinin olduğunu bildirdi.
30 apreldə Ədliyyə Nazirliyi koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar 260 məhkumun əfv edildiyini və sərbəst buraxıldığını elan etdi. Bunlardan, 65 yaşdan yuxarı 176 məhbus sağlamlıqlarındakı problemlər səbəbilə 7 apreldə azad edilmiş, qalan məhkumlar “humanitar səbəblərlə” sərbəst buraxılmışdır. Bu yaşa çatmış şəxslərin potensial ölümcül nəticələrə səbəb olan Covid-19-a yoluxma riskinin yüksək olduğunu nəzərə alsaq, bu əlverişli tədbir olsa da, rəqəmlər kifayət qədər azdır, çünki bunlar Azərbaycanın həbsxana əhalisinin yalnız kiçik bir hissəsini təmsil edir. Bundan əlavə, siyasi motivli ittihamlarla həbs edilmiş fəallar, jurnalistlər və hökumət tənqidçiləri azad olunanların siyahısına daxil edilməmişdir.
Beynəlxalq insan haqları ilə bağlı götürdüyü öhdəliklərə uyğun, Azərbaycan ayrı-seçkilik olmadan bütün məhbusların sağlamlıq hüquqlarını təmin etmək üçün zəruri tədbirlər görməyə məcburdur. Amnesty İnternational Təşkilatı Azərbaycan hakimiyyətini həbsxanalarda ağır sağlamlıq riskini azaltmaq üçün görülən tədbirlərdə ayrıseçkilik olmamaq prinsipinə hörmət etməyə və siyasi motivli ittihamlarla həbs olunanların Covid-19 ilə əlaqədar azadlığa çıxmalarından faydalanmalarını təmin etməyə çağırır.
Bundan əlavə, Azərbaycan məhbusların sayının azaldılması üçün bütün mümkün tədbirləri görməlidir. Digər bəzi məhbus qruplarının, vaxtından əvvəl və ya şərti azadlığa buraxılmalarını və ya başqa alternativ həbs tədbirləri verilmə imkanlarını düşünməlidir. Azərbaycan məhkəmələri insanların həbsxanalarda yoluxma riskinə məruz qalmaması üçün azadlıqdan məhrumetmədən başqa vasitələrin də tam istifadə edilməsini nəzərdən keçirməlidir. Bunun əvəzinə, Azərbaycan bu praktikanı dərhal dayandırmaq çağırışlarına baxmayaraq, siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəallarını, o cümlədən hüquq müdafiəçiləri, jurnalistlər və digərlərini siyasi motivli ittihamlarla həbs etməkdə davam edir.
HAKİMİYYƏT TƏNQİDÇİLƏRİNİN VƏ MÜXALİF SƏSLƏRİN SİYASİ MOTİVLİ TƏQİBİ: UZUN MÜDDƏTDİR DAVAM EDƏN MƏSƏLƏ
Siyasi motivli mühakimə etmə Azərbaycanda uzun müddətdir ki, ədliyyə sistemindən hökumət tərəfindən müxalifləri susdurmaq və uydurma ittihamlarla həbs etmək üçün repressiya aləti kimi istifadə olunur.
Artıq illərdir ki, Azərbaycan Amnesty İnternational və digər beynəlxalq insan haqları monitorinqlərinə girməkdən imtina edir. Müstəqil insan haqları qrupları üçün ölkəyə məhdudiyyətsiz giriş olmadıqda və bütün fərqli fikirlərin kəskin şəkildə pozulması fonunda repressiyaların əsl miqyası gizlədilir və saxta, siyasi motivlə həbsxanalarda olan şəxslərin dəqiq sayı bilinmir.
Bir qrup azərbaycanlı hüquq müdafiəçisi, Azərbaycanda Siyasi Məhbusların Vahid Siyahısı üzrə İşçi Qrupu, hazırda həbsdə olan, siyasi motivlərlə həbs olunmuş 100-dən çox şəxsin siyahısını tərtib etdilər. Bu qrupun işi və daim yenilənən siyahısı, Azərbaycan hökumətinin əleyhdarlarını və müstəqil vətəndaş cəmiyyətini təqib etməsinin, ifadə və birləşmə azadlığına və dinc toplaşmaq hüquqlarına qarşı təzyiqlərin nüfuzlu və etibarlı əks olunması kimi qiymətləndirilir. Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Hüquq Məsələləri və İnsan Hüquqları Komitəsinin məruzəçisi Thorhildur Sunna Ovarsdottir, Azərbaycandakı Siyasi Məhbuslara Azadlıq Birliyi tərəfindən hazırlanan məhbusların siyahısını “detallı və geniş” adlandırdı və siyahının inandırıcı və etibarlı olduğunu bildirdi. Məruzəçi siyahının etibarlılığının “Məhkəmənin [Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi] qərarlarında olan nəticələrlə təsdiq olunduğunu” qeyd etdi və əlavə etdi ki, “bu siyahılarda olan insanların siyasi məhbus olması barədə təkzibedici bir ehtimal var”.
Amnesty İnternational, vicdan məhbusları ilə əlaqəli bütün şəxslərin özbaşına tutulmasından, siyasi motivli təqiblərdən sonra yuxarıda göstərilən etibarlı siyahıdakı şəxslərin özbaşına tutulmalarından və bu şəxslərin və bütün digər məhkumların məruz qalmalarından narahatdır. Azərbaycan həbsxanalarında həddindən artıq çox olduğuna görə Covid-19 ilə müqavilə bağlamaq riski daha yüksəkdir. Azərbaycanda özbaşına azadlıqdan məhrum olan hər kəs dərhal azad edilməlidir. Covid-19 ilə əlaqədar azadetmə tədbirləri nəzərdən keçirildikdə, o cümlədən şəxsin siyasi baxışları və mənsubiyyətləri əsasında heç bir məhbusa qarşı ayrı-seçkilik olmamalıdır.
Amnesty İnternational hesab edir ki, Azərbaycanda həbsxanalarda olan şəxslər, o cümlədən yuxarıda adı qeyd edilən siyahıda olan siyasi motivlərlə həbs olunan şəxslər Azərbaycan həbsxanalarında olan normadan artıq say artıqlığına görə Covid-19 pandemiyasının yayılması şəraitində yüksək risk altındadırlar. Azərbaycanda qanunsuz azadlıqdan məhrum olan hər kəs dərhal azad edilməlidir. Covid-19 ilə əlaqədar azadetmə tədbirləri nəzərdən keçirildikdə, o cümlədən şəxsin siyasi baxışları və mənsubiyyətləri əsasında heç bir məhbusa qarşı ayrı-seçkilik olmamalıdır.
