Çap olunmayan “Ölüm korpusu” kitabından parçalar…
Təəssüf ki, bu kitabı çap etdirə bilmədim. Azərbaycandakı bütün mətbəələr onu dərc etməyə qorxdular, vəssalam. Əslində isə burada qorxmalı heç nə yox idi. Daha kəskin və daha sərt kitablar yazılır. Nəyə görə qorxduqlarını bilmədim.Hər halda, hesab edirəm ki, adamlar mənim həbsxana xatirələrimi səbrlə və maraqla oxuyacaqlar. Onu “Azadlıq”a verdim. Zatən, həbsxana yazılarının “Azadlıq”a çıxması yaxşı əlamətdir. Xüsusilə də, indi. Hamı gözləyir ki, ya kimlərisə həbs edəcəklər, ya da kimlərisə buraxacaqlar. Belə vəziyyətdə bu yazılar təlimat xarakteri də daşıya bilər. Hər kəs üçün təlimat. Nazirdən tutmuş, dilənçiyə qədər hər kəs orada nələrin və necə baş verdiyini bilməlidir. Hətta prezident belə bilməlidir ki, oralarda nə baş verir…
Bu, ümumi rejimli cəzaçəkmə müəssisəsi sayılırdı. Amma doğrusu, buranı “ümumi rejimli cəzaçəkmə yeri” adlandırmaq üçün bir qədər vicdansız olmaq lazımdır. Burası, əsl “BUR” idi. “BUR” bilirsinizmi, nə deməkdir? Hardan biləsiz! Toxun acdan xəbəri olmaz…
“BUR” – ümumi rejimdə qala bilməyən, yəni, davamlı olaraq qaydaları pozduğuna görə özünün həmin rejimdən kənara atılmasına əsas yaradan dustaqların saxlandığı gücləndirilmiş rejim kamerasıdır. “BUR” abreviaturasının rusca açımı “Barak usilennoqo rejima” (gücləndirilmiş rejim barakı) deməkdir. Sovet hökuməti belə barakları 20-ci illərdən başlayaraq, dustaqların istifadəsinə vermişdi. Bu cür yerləri “PKT” (“pomeşeniye kamerneqo tipa” – kamera tipli müəssisə) də adlandırırdılar. Indi Azərbaycanda rəsmən belə cəzaçəkmə yerləri yoxdur və rejim qaydalarını pozanları qapalı həbsxanaya tullayırlar. Amma “PKT”-lər var və onlar karserdən o qədər də ciddi fərqlənmirlər.
17-ci cəzaçəkmə müəssisəsi “BUR” idi və şübhəsiz, indi də belədir. Burada hər bir korpus bir-birindən təcrid edilmiş vəziyyətdədir, həyət yalnız hər bir korpusun qarşısındakı ensiz, uzun ərazi parçasından ibarətdir.
Mən bu “modern” işgəncə yerinə xoş gəlmişdim. Amma qətiyyən ruhdan düşmədim. Burada vaxt keçirmək, həm də daha səmərəli vaxt keçirmək üçün nələr edə biləcəyimi götür-qoy edə-edə, qoltuğumdakı yorğan-döşəyi növbə üzrə mənə ayrılan çarpayıya tulladım. Yataq dəsti təzə idi. Qalın pambıq döşək, təzə döşəkağı və odeyal xam pambığın iyini verirdi və bu, əla əhval-ruhiyyə yaradırdı. Yerlərimizi sahmanlayıb rejim müfəttişi olan mayorun çağırışı əsasında həyətdə düzüldük. O, rəhbər və istiqamətverici göstərişlərini sadaladı:
– Barakda siqaret çəkmək olmaz;
– “Qalx” və “yat” əmrlərinin arasında qalan zaman ərzində yatmaq ciddi qayda pozuntusu olaraq qeydə alınır və s. və i.a.
Şifahi olaraq təpəmizə çırpılan bu yasaqların uzun bir siyahısı da yataqxanaların girişində yazılı şəkildə gözümüzə soxulur. Prinsipcə, elə də dəhşətli yasaqlar deyil, dözmək olar. Bu qaydalar insanların birgə yaşadıqları yerlərdə əmr formasında deyilməsə də, istər-istəməz, fəhmlə hiss olunan məsələlərdir. Amma cinayətkarlar da xüsusi bir qövmdir və görünür, onlara, hətta bu qaydaların da əmr şəklində mövcud olduğunu xatırlatmaq lazım gəlir.
Bütün bu yasaqlar cəhənnəm olsun. Bəlli oldu ki, mənim “xlebnik”im var, amma yeməyə heç nəyimiz yoxdur. Bir gün əvvəl görüşə gələn ailə üzvlərim mənə iki-üç nəhəng zənbil yemək gətirmişdilər. Amma karantində qaldığımız bircə gün ərzində yeməklərin hamısı 17 nəfərlik (üstəgəl, Vahid) insan kütləsi tərəfindən yeyilib qurtarmışdı.
“18-i yeddiyə böləndə 2,5 eləyir, tamamilə doğru və dəqiqdir”, – Rəsula dedim. O, heç nə başa düşmədi.
Mən izah etməyə məcbur oldum: “Mənim yanıma həftədə bir dəfə gələcəklər. Hər dəfə gələndə iki tam onda beş nəfər adamın bir həftə ərzində yeyə biləcəyi qədər yemək gətirəcəklərsə, deməli, biz hələ bir nəfəri də özümüzə cəlb edə bilərik”.
Rəsul qəmli-qəmli gülümsədi. Bu jesti də başa düşdüm. Bizim indi, bu həftənin sonuna qədər yeməyə heç nəyimiz yox idi. Cibimdə qalan pulları saydım. Bu qədər pulla iki nəfər bir həftəni tamamilə xəsisliklə yola verə bilərdi. Amma buradakı köşkdə qiymətlər çox baha olduğundan, zorla üç gün dolana biləcəkdik. Sonrakı üç gün isə… “Allah kərimdir”, düşündüm. Pulları Rəsula verdim: “Həftəni yola verə bilməsək də, həftənin belini qıra biləcəyik”, dedim.
Xatırladıram ki, cinayət aləmində sərt qayda və münasibətlərin birincisi ilə dərhal rastlaşmalı oldum: kimsə sənə nəyisə təklif etməyəcək və sən kimsədən yemək istəməyəcəksən. Ən azı, mənimlə gələnlər yeməyə heç nəyimin qalmadığını bilirdilər və bunu nəzərə alaraq nəsə təklif edə bilərdilər. Amma bu, olmadı. “Zon”a keçən kimi karantində gizlədilən pullar xəlvəti olaraq ortalığa çıxdı və adamlar iki-bir, üç-bir özlərinə “xlebnik” tapıb həyatlarını qurmağa başladılar. Əslində, bəlkə elə bu sayaq da olmalıdır və buradan çox möhtəşəm bir qayda doğulur: “Son ehtiyatlarını qoru! Dustağın həmişə son ehtiyatları olmalıdır”. Mən bu qaydaya qismən əməl edə bilmişdim: bizim siqaretimiz vardı. Sonralar mənə dedilər ki, əslində, mənim karantindəki davranışım “kozırnoy mujik” davranışıdır, siqaret ehtiyatını saxlamaq da buraya daxil olmaqla.
Bu, mayın son günləri idi. Kamerada Günəş qıtlığından solğunlaşmış sir-sifətimiz bir-iki günün içində qapqara oldu. Həmin il (2008) mayın son günlərindən başlayaraq qızmar istilər başlamışdı. Bu arada, belə hesab etdim ki, mənim başqa aspektdən də qızmar günlərim başlayır…
Korpusa keçdiyimiz günün səhəri “telefona” çıxdıq. Burada bütün korpusların, dustaqların 30 faizinin daimi olaraq istifadə etdiyi yeməkxananın, seçilmiş adamların aylıq haqq verib qaldığı tibbi hissənin, heç kimin heç vaxt getmədiyi klubun, başına “xoşbəxtlik quşu qonan”ların getdiyi görüş otaqlarının, ümumi nəzarət məntəqəsi və onun arxasındakı təsərrüfat həyətinin və Idarənin qapıları ümumi həyətə açılırdı. Korpusların bu həyətə çıxışı bağlı idi, – kilidlə bağlı idi. Yalnız gündə bir dəfə “telefona” və gündə üç dəfə yeməyə gedəndə bu qapı açılırdı. Müstəsna hallar da vardı: Idarəyə çağırılanda, görüşə çıxanda, növbədənkənar xəstəlik problemləri olanda və s.
“Telefona çıxmaq” təkcə zəng etmək üçün nəzərdə tutulan yer deyildi. Bu sırada həm də bərbərxana, kitabxana və növbətçi həkim vardı. Onların hamısı ensiz ümumi qapının arxasındakı ensiz bir həyətdə idi. Mən də çıxıb oraya getdim və hamı kimi 1 manatımı hazırlayıb telefon növbəsini gözləməyə başladım. Növbə mənə çatanda içəri keçdim, 1 manatımı şəstlə orada oturan serjanta uzadıb ev nömrəsini dedim. Sercant karıxdı, manata yiyə durmadı:
– Müəllim, sizin telefonla danışıqlarınıza icazə verilmir, – dedi.
– Başa düşmürəm… Bu nə deməkdir? Necə yəni icazə verilmir? Mən də haqqımı verib danışmaq istəyirəm, həm də başqa yerlə yox, evlə…
– Mənə niyə əsəbiləşirsiniz, mən kiməm ki?! Rəis göstəriş verib.
– Lap yaxşı, – deyib çıxdım.
Idarəyə getdim – rəisin qəbuluna. Rəis mənim çox hirsləndiyimi görüb dedi:
– Bəy, mən sizin telefon danışıqlarınıza məhdudiyyət qoymuram. Dustaq həftədə bir dəfə evinə zəng edə bilər. Siz dünən zəng etmisiz. Növbəti zəngi bir həftədən sonra edə bilərsiz.
– Amma mən də hamı kimi pulumu verib danışmaq istəyirəm. Başqaları axı, bunu edir!
– Niyə siz özünüzü başqaları ilə eyniləşdirirsiz. Mən sizi başqaları ilə eyniləşdirmirəm. Ikincisi, xahiş edirəm, bu pul söhbətini unudaq.
– Amma mənə qarşı heç bir ayrı-seçkilik yaratmayacağınıza söz vermişdiz…
– Məni başa düşün. Öz iradəm və səlahiyyətlərim daxilində və mənfi mənada sizə qarşı heç bir ayrı-seçkilik yaratmayacağam. Amma məndən asılı olmayan məsələləri edə bilməyəcəyəm. Razılaşdıqmı?
Razılaşdıq, təbii ki! Mən də, axı, burada yerli xarakterli problemlərə görə hay-küy salmayacağıma söz vermişdim. Ona görə də:
– Etiraf etdiyinizə görə təşəkkür edirəm.
Yenidən “telefonxana”ya qayıtdım. Kitabxanaya baş vurub oradan nəsə tapmağın mümkünlüyünü araşdırdım. Bir fransız müəllifin Cənubi Afrikada almaz axtaranların macərasına aid romanının rus dilində nəşrini götürüb korpusa getdim…
ardı var